گرنگترین وێستگەكانی ڕێكەوتنی ئیسرائیل و فەڵەستین

کێشەی فەلەستین بە زنجیرەیەک قۆناغ و گۆڕانکاریدا تێپەڕیووە ، کە ڕوداوی بەرچاویان بە خۆوە بینیووە ، کە گرنگترینیان هەوڵدانە بۆ کۆتایی هێنان بە ململانێی فەلەستین – ئیسرائیل لە ڕێگەی پەیماننامە و ڕێکەوتننامەی ئاشتیەوە کە ئامانج لێی داخستنی ناكۆكیە لەسەر یەکێک لە درێژترین ململانێکانی جیهانە .

پەیمانی ئاشتی ئیسرائیل و میسر کە ساڵی 1979 ئیمزاکرا ، یەکەم ڕێککەوتننامەی ئاشتی نێوان ئیسرائیل و دەوڵەتی عەرەبییە و پلانی بۆ کشانەوەی تەواوی ئیسرائیل لەسینا دابرێژن .

ساڵی 1991 کۆنفرانسی مەدرید ، کە نوێنەرانی ئیسرائیل و عەرەب تێیدا بەشدار بوون ، و بەبێ هیچ ڕێککەوتنێک کۆتایی هات ، هەرچەندە ڕێگەی بۆ پەیوەندی ڕاستەوخۆ لە نێوان هەردوولا خۆش کرد .

لە ساڵی 1994 ئوردن بووە دووەم وڵاتی عەرەبی کە پەیمانی ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیل ئیمزا بکات ، دوای میسر

لە نێوان 1993 بۆ 1995 ئیسرائیل و فەڵەستین لە نەرویج گفتوگۆی نهێنیان ئەنجامدا کە لە ئەنجامدا ڕێکەوتننامەی ئاشتی کاتیی داوای ڕێکەوتننامەی ئۆسلۆ ی کرد بۆ دامەزراندنی ئۆتۆنۆمی فەلەستینیەکان ، هەڵبژاردنی ئەنجومەنێک لە بانکی ڕۆژئاوا و کەرتی غەزە بۆ ماوەی پێنج ساڵ لە کاتی گواستنەوەدا ، کشانەوەی هێزەکانی ئیسرائیل و دانوستان بۆ جێگیربوونی هەمیشەیی .

لە ساڵی 2000 دا بیل کلینتۆن سەرۆکی ئەمریکا کۆبوونەوەیەکی لوتکە بۆ سەرۆکی کۆچکردووی فەلەستین یاسر عەرەفات و ئیهود باراک سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە کامپ دەیڤد ساز دا ، بەڵام ئەو لوتکە کە بە کامپ دەیڤد ناسراوە هیچ ئەنجامێکی ئەرێنی لێنەکەوتەوە چونکە هەردوولا لە گەیشتن بە هیچ ڕێککەوتنێک سەرکەوتوو نەبوون .

لە ساڵی 2002 دا سعودیە پلانێکی ئاشتی پێشکەش کرد کە لە لایەن کۆمەڵەی وڵاتانی عەرەبیەوە پەسەند کراوە بۆ کشانەوەی ئیسرائیل لە هەموو ناوچە داگیرکراوەکان و قبووڵکردنی دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستین .

لوتکەکەی ئەناپۆلیس لە ساڵی 2007 دا دوای دەستپێشخەری ئاشتی پێشنیارکراوی سعودیا هات، بەڵام مەحمود عەباس، سەرۆکی فەلەستین و ئێهود ئۆلمەرت سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل سەرکەوتوو نەبوون لە گەیشتن بە ڕێککەوتن لە لوتکەکە

وەزیری دەرەوەی ئەمریکا جۆن کیری پاڵی بە ئیسرائیل و فەلەستینییەکان ناوە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان لە ساڵی 2013 دا ، بەڵام گفتوگۆکان ڕووخان و لە مانگی نیسانی 2014 دا ڕاگیران .

ئەمساڵ دۆناڵد ترامپ، سەرۆکی ئەمریکا، پلانی ئاشتی دوو دەوڵەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی ئاشکرا کرد، هاوکات قودسی وەک پایتەختی دانەبڕاوی ئیسرائیل هێشتەوە

پەیمانی ئاشتی نێوان ئیمارات و ئیسرائیل لە 13 ی ئابدا گەیشت ، کۆتایی بەو پاشکۆیەی ناوچەی وێست بانک بەئیسرائیل ەوە ھێنا .

پەیمانی ئاشتی ئیمارات – ئیسرائیل لەچەندین بواردا هاوکاری لەخۆدەگرێت ، هەروەها ئیمزاکردنی ڕێککەوتننامەکانی نێوان هەردوولا کە پەیوەندیی دووقۆڵی لەبوارەکانی ئابووری و وزەدا دادەمەزرێنن ، هەروەها ڕێککەوتنەکان لەبوارەکانی وەبەرهێنان و پەیوەندییە تەکنەلۆژییەکان و ژینگەو ڕۆشنبیری .

بەپێی مەرجەکانی پەیماننامەکە باڵیۆزخانەکان لەنێوان هەردوو ولاتدا ئاڵوگۆڕیان پێدەکرێت و پڕۆژەی سوودی هاوبەش بۆ گۆڕینی ناوچەکە بەگشتی پەرەی پێدەدریت بەدەستپێکردنی پڕۆژەی هاندانی ئابووری و بەرزکردنەوەی داهێنان و زیرەکیی دەستکرد .

پەیماننامە نوێیەکە دەرگای زیاتر و پردەکانی پەیوەندی و هاوکاری ئیجابی بنیاتنەری نێوان وڵاتانی ناوچەکەو ئیسرائیل دەکاتەوە .

دەبێت نەتەوە یەکگرتووەکان بتوانێت ئامانجی بەدیهێنانی ئاشتییەکی هەمیشەیی لە ناوەڕاستی جیهاندا بەدی بهێنێت .

ڕێککەوتنی ئیمارات – ئیسرائیل دوای ئەوە بوو کە بەیاننامەی 11 ی سێپتەمبەری بەحرەین بۆ ڕێککەوتن لەسەر پەیمانی ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیل بەئامانجی بەرزکردنەوەی سەقامگیری و ئاسایش لەناوچەکەدا