ئەو كەسەی پێنج هەزار هەلەبجەیی كوشت یەكێتی بۆچی ئازادی كرد؟
تاریق رەمەزان عەزاوی یەكێك لەو ئەفسەرە فڕۆكەوانانەی بە دانپێدانانی خۆی لە ساڵی ١٩٨٨ بەشداری كیمیابارانكردنی هەڵەبجەی كردبوو، بەڵام قەبارەی گەورەی تاوانەكەی نەبووە هۆی ئەوەی لە زیندانێكی كوردستاندا لە ئاسایشی سلێمانی ڕووبەرووی دادگاییكردن و سزا بكرێتەوە، بەڵكو ئەو دەزگایەی ئاسایش بۆی بووبە دەروازەی ئازادكردن و هەڵاتنی لەدەست یاسا.
سەرۆكی دادگای باڵای تاوانەكانی عێراق لە كاتی دانیشتنی یەكەمی دادگایی كردنی تاوانبارانی كیمیابارانی هەڵەبجە لە ٢١-١٢-٢٠٠٨ نوسراوی ئاسایشی گشتی سلێمانی پێگەیشتن سەبارەت بە چیرۆكی هەڵهاتنی (عەمید- تاریق ڕەمەزان عەزاوی) لە دەستی ئاسایشی سلێمانی، كە گوایا لەسەر ڕێگای ناردنی بۆ نەخۆشخانە هەڵاتووە! تا ئەوكاتە ئەم ئەفسەرەی بەشداری كردبوو لە كیمیابارانكردنی هەڵەبجە لە لایەن یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە ئاسایشی سلێمانی دەستبەسەربوو، بەڵام ئەوساتەی كاتی دادگاییكردنی هات بە سینارۆیەكی رێكخراو ئازادكرا و هەڵات.
تاریق ڕەمەزان كێ بوو؟
فرۆكەوانێكی بە رەگەز توركمان بوو، لە ساڵی ١٩٥٨ لە دایكبووە و لە ساڵی ١٩٧٨ پەیوەندی بەكۆلێژی سەربازیی فرۆكەوانی بەعسەوە دەكات و لە سەر چەند جۆرێك فرۆكەی سەربازی راهێنانی سەربازی كردووە دواتر رژێمی بەعس لە ساڵی ١٩٨٢ بۆ مەشقكردن ڕەوانەی فەرەنسای كردبوو بۆ راهێنانی زیاتر و شارەزابوونی زیاتری لەبواری فڕۆكەوانیدا. ئەو بەدانپێدانانەكانی خۆی و ئەو زانیارییانەی لەسەری هەبوون بەشداری لە سەپەرشتیكردنی كیمیابارنكردنی هەڵەبجەدا كردبوو و خۆیشی یەكێكە بووە لەو فڕۆكەوانانەی بە كردار لە ١٦-٣-١٩٨٨ بە چەكی كیمیاوی شاری هەڵەبجەی بۆردوومانكردووە. تاریق رەمەزان وەكو یەكێك لە تاوانبارەكانی بەعس ناوی دەهات كە بەشداریكردبوو لە كوشتنی پێنج هەزار كوردی سڤیل لە هەڵەبجە.
تاریق رەمەزان لە زیندانی ئاسایشی سلێمانیدا
لە ٣ی شوباتی ٢٠٠٥ لە بنكەی ئاسمانی كەركوك تاریق ڕەمەزان لە لایەن ئاسایشی سلێمانییەوە دەستگیردەكرێت. ئەو فرۆكەوانە هەڵاتووە ماوەی ١٨ مانگ لە زیندانی تاكەكەسی لە ئاسایشی سلێمانی زیندانی دەكرێت و لە سەرەتای ٢٠٠٧ەوە دەبرێتە زیندانی تاكەكەسی (كانی گۆمە).
لە دیداری رۆژنامەوانییەكەی كە سایتی (ئیرۆكورد) لەگەڵیدا ئەنجامیداوە باس لەوە دەكات كە هاورێیەكی بەریتانی بە ناوی (ئانكڵۆد) لە زیندانی كانی گۆمە هاتۆتە لای و پێیگووتوە سەرۆك كۆماری عێراق، بە نهێنی و بە شەخسی تەلەفۆنی لەگەڵ بەرێوەبەری ئاسایشی سلێمانی كردووە و فەرمانی ئازاد كردنی بۆ دەركردووە. سەرەتا باوەڕی نەكردووە، دواتر بەرپرسانی ئاسایش لە ئازاد كردنەكەی دڵنیایان كردۆتەوە و داوایان لێی كردووە خۆی ئامادەبكات بەمەبەستی ئازادكردنی. لە دوای ئازادكردنی ڕای گشتی كوردستان بە هەواڵەكە دەزانن و بەشێك لە خەڵك و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی چاوەڕوانی سزادانی ئەو تاوانبارە دەكەن كە بەشداریكردبوو لە قڕكردنی هەڵەبجەییەكان و نارەزایی بەرامبەر دیارنەمانی تاوانبارەكە دەردەبڕن.
چۆن ئەو تاوانبارە ئازادكرا؟
. تارق رەمەزان لە ٢٨-١٠-٢٠٠٨، دوای ١٨ مانگ لە زیندانیكردنی لە ئاسایشی سلێمانی، لە چوارچێوەی كۆمەڵێ سیناریۆ و نهێنی و تەمومژدا ئازاد كرا. لەوێشەوە ئاسانكاری بۆ كراوە بچێتە ئەردەن و لەوێوە بەرەو بەریتانیا هەڵاتووە، ئاسایشی سلێمانی رایگەیاندبوو تاریق رەمەزان لەدەستی ئاسایشدا هەڵاتووە كاتێك ویستوویانە بەمەبەستی چارەسەر بیبەنە نەخۆشخانە. بەڵام هەر زوو خەڵك و لایەنە سیاسییەكان و راگەیاندنەكان ئەوەیان پشتراستكردەوە كە ئەوەی باسدەكرێت سیناریۆ بووە و ئاسایشی سلێمانی بە فەرمانی سەرووی خۆی رێگەی بە هەڵاتنی تاریق عەزاوی داوە و ئاسانكاریشی بۆكراوە تاكو بەرەو بەریتانیا خۆی ڕزگار بكات.
ڕووداوەكە كە بە ئاشكرا ئازادكردنی تاوانبارێكی بكوژی ٥ هەزار كەس بوو، شڵەژاویەكی ویژدانی‌و ئەخلاقی بێوێنه بەوهۆیەوە دروستبوو! جەماوەری كوردستان جارێكی دیكەش توشی شۆك هاتن و برینەكانیان بەو ڕووداوە كولایەوە. پێشێلكردنی سەروەری یاسا كە لە ئازادكردنی یەكێك لە ستەمكارترین تاوانبارانی بەعسدا لە ئاسایشی سلێمانی بەرجەستەكرا، هەر ڕووداوێك نەبوو چەند كاربەدەستێكی سادەی نێو ئاسایش ئەنجامیان دابێت، بەڵكو بڕیارەكە هی خودی جەلال تاڵەبانی بوو.
(عەمید حەسەن نووری) بەرێوەبەری ئەوسای ئاسایشی سلێمانی بەهۆی ئەو ڕووداوەوە رایگەیاندبوو بابەتەكە پەیوەست نیە بە ئێمەوە و با خەڵك لێپێچنەوە بكات بزانن كێ ئەو تاوانبارەی ئازاكردووە! ئەوەش ئاماژەیەك بوو بەوەی كە ئەو تەنیا فرمانی پێكراوە و لەدەسەڵاتی ئەودا نەبوو بەر بەو فرمانە بگرێت. بەڵام دەبێت نهێنی ئازادكردنی ئەو تاوانبارە لەلایەن جەلال تاڵەبانی و یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە چی بووبێت؟
تاڵەبانی بۆچی تاریق رەمەزانی ئازادكرد؟
لەسەر ئازادكردنی (تاریق ڕەمەزان) دەنگدانەوەیەكی گەورە درووستبوو، ئەم پرسە كە ببۆ هۆی هەژاندنی ناخ و شكۆی خەڵكی ستەمدیدەی هەڵەبجە و خەڵكی برینداری كوردستان، لە ڕاگەیاندن و ڕۆژنامەكاندا دەنگدانەوەی هەبوو.
هەفتەنامەی ئاوێنە كە لە شاری سلێمانی دەردەچێت، ئەوكات ڕایگەیاند كە لەڕێی چەند سەرچاوەیەكی تایبەتی خۆیەوە زانیاری وردی پەیداكردووە، كە جەلال تاڵەبانی سەرۆككۆماری ئەوكاتی عێراق، لە كۆبونەوەیەكیدا لەگەڵ هەندێك كەسایەتی ناسراوی عەشیرەتی عەزاویدا (كە عەشیرەتەكەی تاریق رەمەزانە)، داوایان لێیكردوە ئەو تاوانبارە لە ئاسایشی سلێمانی ئازاد بكات. تاڵەبانی هەر لەو كۆبونەوەیەدا بەبێ لەبەرچاوگرتنی سەروەری یاسا و پێویستبوونی دادگاییكردنی ئەو تاوانبارە و بەبێ رەچاوكردنی دۆخی دەروونی هەڵەبجەییەكان، سكرتێرەكەی بانگ كردووە فرمانی پێیكردووە پەیوەندی بكات بە بەڕێوەبەری ئاسایشی گشتی سلێمانییەوە، تا ئەو تاوانبارە ئازاد بكەن. بەڕێوەبەری ئاسایشی گشتی بە بێ ئەوەی هیچ قسەیەك بكات و ناڕەزایی دەرببڕێت، دەستبەجێ بڕیاری ئازادكردنی فڕۆكەوانەكەی جێبەجێكردووە.
زانیارییەكی دیكە كە ئەوكات لە لایەن ڕاگەیاندنەكانەوە باسكرا، بەهۆی ئەو داوایانەی لەلایەن بەشێك لە سیاسەتمەدارەكانی عێراقەوە بۆ ئازادكردنی ئەو تاوانبارە، لە مامجەلال كراوە، لە بەرامبەر چەند دەستكەوتێكی شەخسی بۆ خۆی و پێگەكەی، مامجەلال بڕیاری ئازادكردنی ئەو تاوانبارەی دەركردووە و ئازادكراوە، بەڵام داوای لە ئاسایشی سلێمانی كردووە ئازادكردنەكە ئاشكرا و ڕوون نەبێت و سیناریۆیەك بۆ ڕووداكەكە ڕێكبخەن.
یەكێك لەو ئەگەرە هەرە دیارانەی باسكرا لەسەر ئازادكردنی ئەو تاوانبارە ئەوەیە كە بەهۆی ئەوەی تاریق رەمەزان چەندین نهێنی گرنگی لەسەر مامجەلال و یەكێتی لەسەر بابەتی كیمیابارانكردنی هەڵەبجە و پەیوەندی مامجەلال بە حكومەتی بەعسەوە لەلا بووە، مامجەلال بۆ داپۆشینی ئەو نهێنیانە نەیویستووە تاوانبارەكە دادگایی بكرێت و ترسی لەوە هەبووە ئەو نهێنییانەی تایبەتن بە دۆسیەی كیمیابارانكردنی هەڵەبجە و پەیوەندی بە مامجەلالەوە هەیە لەلایەن ئەو تاوانبارەوە لە دادگا ئاشكرابكرێن، هەر بۆیە رێگەی هەڵاتنی داوە.
لە دیوی پشتەوەی ئەو ڕووداوە سیناریۆی بێدەنگكردنی ڕاستییەكانی ئەنفال و كیمیابارانی هەڵەبجە ڕاوەستاوە، لەناو گێژەڵوكەی ئەم ڕووداوە تەمومژاوییەدا بەهەندوەرنەگرتنی چارەنووسی هەڵەبجەییەكان و ئەنفال و سوك سەیركردنی چارەنوسی خەڵكی كوردستان زیاتر لە هەر كاتێك سەرو دڵی جەماوەری كوردستانی گرت و و ویژدانی ئازاردان. ئەمە لە كاتێكدا بوو كە تاڵەبانی پرۆژەی بۆ چاكسازی‌و جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان‌و سەروەری یاسا پێشنیازكردبوو. لەولاتریش بانگەشەی بەرقەراركردنی دیموكراسی و مافی مرۆڤ-ی كردبوو.
لەدوای ئەوەی سەرجەم رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و ڕێكخراوەكان لە هەڵەبجە و ڕای گشتی كوردستان چەندین بەیاننامە و یاداشتننامەیان وەكو ناڕەزایی و داواكاری لێپێچینەوە لە ڕووداوەكە بڵاوكردەوە، بەڵام یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و دەزگاكانی ئەو حزبە بێدەنگەیان لەو ڕووداوە مەترسیدارە كرد و هیچ دەزگا و دامەزراوەیەكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش ئەم حزبە و دەزاگاكانی ئاسایشی سلێمانی ڕووبەرووی لێپێچینەوە نەكرد.
هەموو ساڵێك لە یادی شوومی كیمیابارانكرنی هەڵەبجەدا، هەڵەبجەییەكان و خەڵكی كوردستان ئازاری ئازادكردنی یەكێك لە تاوانبارە گەورەكانی جەنگییان بیردەكەوێتەوە و بەدوای ئەو وەڵامانەوە وێڵن كە ئاخۆ نهێنییە گەورەكانی پشت ئازادكردنی ئەو تاوانبارە چی بوون؟
لە بەیاننامەیەكدا كە وەكو ناڕەزایی لەلایەن ١٣ رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی بۆ داكۆكی لە دۆخی ئەنفالكراوان و كیمیابارانكردنی هەڵەبجە لەسەر رووداوەكە نووسرابوو، ڕایانگەیاندبوو : ئێمە وێڕای ڕیسواكردن و شەرمەزاركردنی ڕوونكردنەوەكەی ئاسایشی سلێمانی بۆ دادگای باڵای تاوانەكان، ئەو كردەوەیە بەتاوانێكی تردەزانین دەرهەق بە گەلەكەمان بە گشتی و كەس وكاری قوربانیانی هەڵەبجە بە تایبەتی، وە بە سازشی دەزانین لە بەرانبەر كەیسی كیمیابارانكردنی هەڵەبجەدا.
