حكوومەتی هەرێم وەڵامی ڕاپۆرتی ساڵانەی ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیی دایەوە

خواكوڕك

دوای ئەوەی رێكخراوی لێ بوردنی نێو دەوڵەتی چەند رەخنەیەكی ئاراستەی حكومەتیی هەرێم كردبوو لە بارەی چەند كەیسێك پەیوەست بە كوژرانی رۆژنامەنوسان‌و پێشێلكاریەكانی پێشمەرگە ئەمڕۆ حكوومەتی هەرێمی كوردستان وەڵامی ئەو ڕەخنانەی ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی دایەوە، كە لە حكوومەتی هەرێمی گرتوون و، ئەمە دەقەكەیەتی:

ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لە ڕێكەوتی 22/2/2017 ڕاپۆرتی ساڵانەی خۆی سەبارەت بە ڕەوشی مافی مرۆڤ لە جیهان دەركردووە. لە بەشێكی ڕاپۆرتەكەیدا، كە تایبەتە بە عێراق و هەرێمی كوردستان، ئەو ڕێكخراوەیە دەربارەی چەند پرسێك ڕەخنەی لە هەرێمی كوردستان گرتووە؛ لەوانە پێشێلكردنی ئازادیی میدیا و كاری ڕۆژنامەگەری لە هەرێمی كوردستاندا و، لەم ڕووەوە ئاماژەی بە كەیسی ڕۆژنامەنووس (ویداد حسێن) كردووە؛ دەربارەی هەڵسوكەوتی دامودەزگا ئەمنییەكانی هەرێم لەگەڵ ئەو كەسانەی بە تۆمەتی تیرۆر دەستبەسەر كراون و دەستگیركردنی ژمارەیەكی زۆر هاووڵاتیی عەرەبی سوننەش ڕەخنەی گرتووە و، تیشكیشی خستووەتە سەر كەیسی (باسیمە دەروێش) و مانەوەی بەبێ دادگاییكردن لەلای هێزە ئەمنییەكان.

لەم بارەیەوە لیژنەی هەڵسەنگاندن و بەدواداچوونی ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییەكان لە ئەنجوومەنی وەزیران بەیاننامەیەكی سەبارەت بە ڕاپۆرتەكە بڵاوكردەوە، ئەمەش دەقەكەیەتی:
لیژنەی هەڵسەنگاندن و بەدواداچوونی ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییەكان، ئەو ڕاپۆرتانەی كە لەلای لایەنە نێودەوڵەتییەكانەوە سەبارەت بە هەرێمی كوردستان دەردەچن، بەرز دەنرخێنێت، بەتایبەتی ئەگەر ناوەڕۆكی ڕاپۆرتەكان بابەتی بن، چونكە دەبنە هۆكاری بەدواداچوونی ورد بۆ ڕەوشی مافەكانی مرۆڤ و حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستاندا. سەبارەت بە ڕاپۆرتی ساڵانەی ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی، كە لە ڕێكەوتی 22/2/2017دا بڵاوكراوەتەوە، ئێمە وەك لیژنەی بەدواداچوونی ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییەكان تێبینی و سەرنجەكانی خۆمان سەبارەت بەو كەیسانەی كە باس كراون، بەم شێوەیە دەخەینە ڕوو:

یەكەم: ئازادیی میدیا و ڕادەربڕین

لە كوردستان ئازادیی ڕاگەیاندن و ڕادەربڕین بەپێی یاسا ڕێكخراوە و بە سوودوەرگرتن لە یاسا‌، سەدان ڕۆژنامە و گۆڤار و ڕادیۆ و تەلەفزیۆن لە هەرێمی كوردستاندا هەن، كە بەپێی ڕێوشوێنی تایبەت، مۆڵەتی كاركردنیان هەیە و مافی ڕۆژنامەنووس و میدیاكاران بەپێی یاسا پارێزراوە. لە كاتی بوونی هەرحاڵەتێكی دژ بە ڕێنمایییەكانی ڕۆژنامەگەری لە هەرێمی كوردستاندا، كە پێشێلكردن بێت، یان بچێتە خانەی تەشهیر و ناوزڕاندنەوە، ئەوە كار بە یاسای هەمواركراوی سزادانی عێڕاقی ژمارە (111)ی ساڵی 1969 دەكرێت.

هەركاتێك ڕۆژنامەنووس یان دەزگایەكی میدیایی لە پێشێلكردنی یاسا بەرپرس بێت، ئەوا لەلایەن دەزگا ئەمنییەكانەوە دەستگیر ناكرێت، چونكە بەپێی یاسای ڕۆژنامەنووسیی ژمارە (35)ی ساڵی2007، تایبەت بە كاری ڕۆژنامەوانی، ناكرێ هیچ ڕۆژنامەنووسێك، بەبێ بڕیاری دادگا و ڕەزامەندیی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان دەستگیر بكرێت.

كەیسی ڕۆژنامەنووس (ویداد حوسێن)

(ویداد حوسێن) ڕۆژی 13/8/2016 لە شاری دهۆك لەلایەن چەند كەسێكی نەناسراوەوە ڕفێندرا، كاتژمێر (١٢) لە نزێك گوندی (سێجێ) بە برینداری دۆزراوە و دوای ئەوەی ڕەوانەی نەخۆشخانەی فریاكەوتنی دهۆك كرا، بەداخەوە لەبەر سەختیی برینەكەی گیانی لە دەست دا. دوای ڕووداوەكە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی پۆلیسی هەرێم بە بڕیاری ژمارە (23793) و لەسەر بنەمای ڕێنمایییەكانی جەنابی سەرۆكی هەرێم لە (14/8/2018) لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە بە سەرۆكایەتی موقەدەمی مافپەروەر (عیسمەت فەرەج محەمەد ساڵح)، بەڕێوەبەری نەهێشتنی تاوانی دهۆك و بە ئەندامەتیی هەریەك لە ڕائیدی مافپەروەر (وڵات سدیق ئیبراهیم)، ئەفسەری نووسینگەی كوشتن و، ڕائیدی مافپەروەر (بەهدین سەربەست عەلی)، ئەفسەری نووسینگەی نەهێشتنی تاوانی (سێمێل) لەسەر چۆنییەتیی ڕفاندن و كوشتنی ڕۆژنامەنووسی ناوبراو پێكهێنرا. بەپێی لێدوانەكانی ئەندامانی لیژنەكە و دوای لێكۆڵینەوەكان دەركەوت كە (ویداد حوسێن)، ڕۆژی 13/8/2016 لە شاری دهۆك لەلایەن دوو ئۆتۆمبیلی جۆری (كیا) تایبەت، بە ڕەنگی ڕەش و، (ئۆپترا) تایبەت، بە ڕەنگی سپی ڕفێندراوە و، كاتژمێر (١٢) ناوبراو لە نزیك گوندی (سێجێ) بە برینداری دۆزراوەتەوە و لەلایەن موختاری گوندەكە و بەپێی وتەكانی موختار كە ئەو یەكەم كەس بووە گەیشتووەتە سەر (ویداد حوسێن) و پرسیاری لێ كردووە، لە وەڵامدا تەنیا گوتوویەتی، ئەو دانیشتووی شاری دهۆكە، ئینجا موختار پێوەندیی بە پۆلیس كردووە بۆ گواستنەوەی و، دواتر ڕەوانەی نەخۆشخانەی فریاكەوتنی دهۆك كراوە، بەڵام بەهۆی سەختیی برینەكەیەوە لە نەخۆشخانە گیانی لە دەست داوە.

دواتر چەند كەسێكی گومانلێكراو دەستگیر كران و گوتەیان لێ وەرگیرا، هەروەها گوتەی (5) كەسی نزیك لە شوێنی ڕووداوەكەش وەك شاهید تۆمار كرا و پەڕاوی كەیسەكە ڕەوانەی دادگای تاوان كرا. دواتر دادوەر بەپێی ماددەی (406/ی.س) لە یاسای سزادانی عێراقی ژمارە (١١١ی ساڵی ١٩٦٩ – هەمواركراو) بڕیاری دا بە دەستگیركردنی تاوانباری نەناسراو و هێشتنەوەی دۆسییەكە بەكراوەیی و بەردەوامبوونی لێكۆڵینەوەكان تا كاتی دۆزینەوەی بەڵگەی تەواو لەسەر ئەنجامدەرانی تاوانەكە.

بەپێی بەدواداچوونە سەرەتایییەكانی پۆلیسی نەهێشتنی تاوانی دهۆك خزم و كەسی (ویداد حوسێن) سكاڵایان لەسەر هیچ كەسێك بەرز نەكردووەتەوە، بۆیە وەك حاڵەتێكی ئاسایی بەپێی یاسا لە كاتی نەبوونی هیچ سكاڵایەك، دامودەزگا پێوەندیدارەكانی حكوومەت، وەك مافی گشتی لەرووی یاسایییەوە مافی جووڵاندنی داوای سزایییان هەیە.
دووەم: دەستگیركردنی ئەو كەسانەی لە تۆمەتی تیرۆر تێوەگلاون

لەگەڵ هاتنی ڕاگوێزراوان بۆ ساترەكانی هێزی پێشمەرگە وەك ڕێوشوێنێكی ئەمنی، تەنیا پیاوەكان دەپشكێندرێن، ئەویش پشكنینێكی زۆر ئاساییە بۆ دڵنیابوون لە نەبوونی كەسانی تیرۆریست و خۆكوژ لە نێویاندا، دواتر دەگوازرێنەوە بۆ سەنتەرەكانی پێشوازی. دوای گواستنەوەی ڕاگوێزراوان بۆ سەنتەری پێشوازی، لەوێش تەنیا پیاوەكان دەپشكێندرێن و بەهیچ شێوەیەك پشكنین بۆ ئافرەتان ئەنجام نادرێت، تەنانەت خودی ڕێكخراوەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان گلەیی ئەوەیان كردووە، كە بۆچی ئافرەتەكان ناپشكێندرێن، بەڵام بەهۆی ڕەچاوكردنی دابونەریتی كۆمەڵایەتی و بە حورمەتی خەڵكەكە، تا ئێستا ئافرەتە ڕاگورێزراوەكان پشكنینیان بۆ ئەنجام نادرێت.

زۆر جار لە كاتی ڕوودانی شەڕدا هەندێك كەس دەستگیر كراون، بەڵام دوای ئەنجامدانی لێكۆڵینەوە، ئەوانەی كە بێتاوان دەرچوون، ئازاد كراون و ئەوانەی كە پێوەندییان بە داعشەوە هەبووبێت، بەپێی ماددەی (٤)ی یاسای دژەتیرۆر، كە پێشتر كاری پێ دەكرا، ڕەفتاریان لەگەڵدا كراوە. هەروەها لەدوای ڕزگاركردنی هەرناوچەیەك لەلایەن هێزی پێشمەرگەوە، بۆ گرتنەبەری ڕێوشوێنێكی ئاسایی، دانیشتوانی ناوچەكە كۆدەكرێنەوە و ئافرەتان بەجیا و پیاوانیش بە جیا، ئەگەر دەركەوێت هەركەسێك پێوەندیی بە داعشەوە هەبووبێت، بەپێی زانیاریی هەواڵگری، وەك (وێنە یان تۆماری دەنگی یان دوو شاهید)، دەستبەسەر دەكرا و بۆ ماوەی (24) كاتژمێر لێكۆڵینەوەی لەگەڵدا دەكرا و دواتر ڕەوانەی بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی ناوچەكە دەكرا. ئەگەر دوای لێكۆڵینەوە دەركەوتبا كە پێوەندییان بە تیرۆریستانەوە هەیە ڕەوانەی دادگای تایبەت دەكران و هەموو مافێكیان هەبوو و كەسوكاریشیان لە دەستگیركردنی و ئەو تۆمەتەی لەسەری دەستگیر كراوە، ئاگادار دەكرانەوە بەپێی یاسا، بەڵام ئەگەر هیچ بەڵگەیەكی درووستیان لەسەر نەبووبێت، ئەوا ئازاد كراون و ئەو ڕێوشوێنانەی كە دەزگا ئەمنییەكان دەیگرنە بەر ڕێوشوێنێكی ئاساییە، لە هەموو شوێنێك، لە كاتی جەنگدا بەپێی یاسا و ڕێنماییەكان ئەنجام دەدرێن.

بەشێوەیەكی گشتی، وەزارەتی ناوخۆی حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەزگای جێبەجێكردنی بڕیار و فەرمانەكانی داگاكانە و هەركەسێك فەرمانی دەستگیركردنی لە دادگا بۆ دەرنەچووبێت، دەستگیر ناكرێت، بەپێی یاسای سزادانی عێراقی ژمارە (111)ی ساڵی 1969 – هەمواركراو، پاش دەرچوونی فەرمانی دەستگیركردن لەلایەن دادگاوە، تۆمەتبار دەستگیر دەكرێت و هەموو ڕێكارە یاسایییەكانی بەرامبەر دەگیرێتە بەر و بەپێی یاسای بنەماكانی دادگاییكردنی سزایی (اصول المحاكمات الجزائیە) ژمارە (23)ی ساڵی 1971ی هەمواركراو، بەم پێیەش وەزارەتی ناوخۆ دەسەڵاتی گرتن و ئازادكردنی كەسی نییه،‌ ئەگەر دادگا فەرمانی دەستگیركردنی نەدات.

دوای ئەوەی ڕاگیراو، حوكمی لە دادگاوە بۆ دەرەدچێت، ڕەوانەی دامودەزگاكانی وەزارەتی ناوخۆ دەكرێت بۆ سەپاندنی سزاكەی بەپێی ڕێوشوێنە كارپێكراوەكان، بەڵام ئەشكەنجە نادرێ، چونكە ئەشكەنجەدان تاوانە بەپێی یاسای سزاكانی عێراقی كە لە ماددەی (333). بەپێی ماددە (19)، بڕگە 12/ای دەستووری عێراق دەستبەسەرداگرتنی ئیداری (حجز اداری) قەدەغە كراوە و دەسەڵاتی بەندكردن، تەنیا دراوەتە دادوەر.

كەیسی (باسیمە دەروێش)

سەبارەت بە كەیسی (باسیمە دەروێش)، ڕۆژی سێشەممە ڕێكەوتی 21/2/2017 لە دادگای تاوان/٢ی هەولێر، پڕۆسەی دادگاییكردنی تۆمەتبار (باسیمە دەروێش)، كە بەپێی ماددە (٣)، بڕگە (٧)ی یاسای دژەتیرۆری ساڵی 2006 دەستگیر كرابوو، دادگاكە بە سەرۆكایەتیی دادوەر (فازل عەباس) و ئەندامەتیی دادوەران (زرار هەركی) و (دادیار حەمید) بەڕێوەچوو، پاش وەرگرتنی ئیفادەكان لە تۆمەتبار، دادگا هەڵسا بە دانانی ماددە (٢)، بڕگە (٨) كە بریتییە لە داپۆشینی تاوان (تستر)، لەجیاتیی ماددە (٣)، بڕگە (٧)ی یاسای دژەتیرۆر، كە بریتییە لە هەبوونی پێوەندی بە گرووپە تیرۆریستییەكانەوە. جێگری داواكاری گشتی داوای كرد، ناوبراو ئازاد بكرێت، بەپێی ماددە (دوو) بڕگە (ج) لە یاسای بنەماكانی دادگایی، سزای عێراقی ژمارە (٢٣ی ساڵی ١٩٧١)، پاش گفتوگۆی سەرۆك و ئەندامانی دادگاكە و لەبەر نەبوونی بەڵگەی تەواو لەسەر تاوانی ناوبراو، بڕیار درا بە ئازادكردنی (باسیمە دەروێش) و بڕیارەكەش قابیلی تەمیزە لە دادگای تەمیز، لە ماوەی ٣٠ ڕۆژدا، پاش پەسەندكردنی لە دادگای تەمیز بڕیارەكه پلەی تەواو وەردەگرێت (الدرجە القگعیە) و تاوانبار ئازاد دەكرێت، بەڵام ئەگەر دادگای تەمیز بەپێچەوانەوە بڕیاری دادگای تاوانی پەسەند نەكرد، ئەوا ناوبراو سزا دەدرێت بەپێی یاسا، بۆیە تا دادگای تەمیز بڕیاری كۆتایی خۆی دەدات، ناوبراو دەمێنێتەوە لە بنكەی چاكسازی.

لە كاتی مانەوەی لە بنكەكانی گرتن و گواستنەوە (باسیمە دەروێش) هەموو مافێكی یاسایی هەبوو، دیارە پرۆسەی دادگاییكردن لە هەر سیستەمێكی یاسایی لە هەروڵاتێكدا بێت، قورسە و كاتی زۆری دەوێ، بەتایبەتی ئەگەر كەیسەكان پێوەندییان بە ئاسایشی نیشتمانییەوە هەبێت، لە سیستەمی یاساییی هەرێمی كوردستاندا چەند ڕێوشوێن و ڕێكاری یاسایی هەن، كە پێویستە پەیڕەو بكرێن، لە كاتی یەكلاكردنەوەی كەیسەكاندا، بۆیە لایەنە پێوەندیدارەكان وەك هەردەستگیركراوێك مامەڵەیان لەگەڵ كەیسی (باسیمە دەروێش)دا كردووە و هەموو مافێكی یاسایی پێ بەخشراوە، بەپێی یاسا وەك دابینكردنی پارێزەر و ڕێگادان بە سەردانی كەسوكاری، هەروەها ڕێكخراوە مرۆییەكانیش بە بەردەوامی سەردانیان كردووە و بەدواداچوونی وردیان بۆ ئەم كەیسە كردووە.

سیستمی یاسایی لە كوردستان ڕێرەوی خۆی گرتووە و دەسەڵاتی دادوەری بێلایەنە و پابەندە بە جێبەجێكردنی یاسا و پاراستنی پرەنسیپەكانی مافی مرۆڤی نێودەوڵەتی و لەم بوارەوە دامودەزگا پێوەندیدارەكانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان ڕێگاخۆشكەر بوونە بۆ ئەوەی مافی یاساییی هەموو هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان بدات و بەبێ جیاوازی مسۆگەر بكرێن.

سێیەم: ئازادیی هاتوچۆی ڕاگوێزراوەكان

دامودەزگا پێوەندیدارەكانی هەرێمی كوردستان ڕێگا لە هاتوچۆی ئاوارە و پەناباران ناگرن، بەڵام بە هۆی بەردەوامیی شەڕی داعش و مەترسیی ئەمنی هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ هەندێك ڕێوشوێنی ئەمنییان گرتووەتەبەر، بەتایبەت لە هەندێ ناوچەی دیاریكراو كە زۆرترین مەترسیی دزەكردنی تیرۆریستانی لەسەرە، ئەم ڕێوشوێنانەش زیاتر بۆ هاووڵاتییە عەرەبەكانە بە مەبەستی ڕێگرتن لە دزەكردنی تیرۆریستان بۆ نێو كوردستان، خاڵەكانی پشكنین دوابەدوای وردبینكردن لە دۆكیومینتەكانی ئەو خێزانانە و دڵنیابوون لە بێتاوانیان لەلایەن هۆبەی خاڵەكانی پشكنینەوە بە ئۆتۆمبێلی تایبەت كە لەلایەن ڕێكخراوە مرۆیییەكان و كۆمەڵگەی مەدەنییەوە ئامادەكراون دەگوازرێنەوە بۆ كەمپەكان.

لەنێو كەمپەكانیشدا لایەنە پێوەندیدارەكان بۆ پاراستنی ئاسایشی كەمپەكان چەند ڕێوشوێنی تایبەت دەگرنەبەر، بۆ هاتوچۆی ڕاگوێزراوان بۆ دەرەوەی كەمپەكان، تەنانەت مۆڵەتی ئەوەشیان پێ دەدرێت كە لە شارەكاندا كار بكەن و لەم ڕووەوە ئاسانكاریی زۆریشیان بۆ دەكەن، بە شێوەیەكی گشتی ئاوارە و ڕاگوێزراوان ئازادن لە هاتوچۆكردن و بنكەی تەندروستییان هەیە، بەڵام هەر كەسێك پێویستیی بە چارەسەر بێت و لە كەمپەكە چارەسەر نەكرێت، ئەوا دەنێردرێنە نەخۆشخانەكانی پارێزگاكانی هەرێم بۆ چارەسەر كردن.

سكرتاریەتی لیژنەی هەڵسەنگاندن و وەڵامدانەوەی ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییەكان
٢٣/٢/٢٠١٧