2018 ساڵی بەگەڕخستنەوەی ریفراندۆم و ده‌وڵه‌تی كوردستان ده‌بێت
شیكار: رێكان سه‌باح
جه‌نجاڵیی دۆخی ئێستا له شێوه و شكڵدا، له شینی مردن ده‌چێت، په‌لهاوێشتنه‌كانیشی له دۆخی هه‌ڵچوونێكی لێنه‌گیراوه، چونكه ئه‌وه‌ی ئێستا ده‌گوزه‌رێت دۆخی دواقۆناغی داعشه، كه هێنانه‌پێشه‌وه‌ی پرۆژه‌كانی دوای داعشه بۆ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، تاكه هه‌ناسه‌ی كورد له‌و دۆخه‌دا، ته‌نها ئه‌و ده‌ستوه‌شاندنه بوو كه ریفراندۆم توانی وه‌كو یه‌كه‌م گورز به‌ر نه‌خشه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست بكه‌وێت، ئه‌مه‌شی سه‌پاند به‌سه‌ر ناوچه‌كه، بۆیه ئه‌وه‌ی كه فریای كورد ده‌كه‌وێت، ته‌نها ئه‌و پرۆژه به‌ركاره‌یه كه (كاكه‌حه‌مه) گوته‌نی، تاپۆی ره‌شی عوسمانییه به ده‌ستی كورده‌وه، له‌هه‌ر گۆڕانكارییه‌كدا هاوڕێگایه له‌گه‌ڵ گه‌ڕانه‌وه‌ی ته‌واوی ناوچه‌كان و راگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی كوردستان.
قۆناغی دوای 16ی ئۆكتۆبه‌ر
دوای ئه‌وه‌ی به‌غدا به تانكی ئه‌برامزی ئه‌مریكایی و حشدی شه‌عبی و هاوبه‌شیی سوپای پاسداران، تاوی شه‌ڕێكی سه‌پاوی سه‌ر كوردی دا، هیچ واتایه‌ك بۆ بوونی ده‌ستوور له عێراقدا نه‌ماوه، له‌ئێستادا ترسی پێش ریفراندۆمی كوردی به واقیع له زه‌مینی دونیادا ده‌بینرێت و رۆشنه، بۆیه قۆناغی دوای 16ی ئۆكتۆبه‌ر، هه‌مان ئه‌و قۆناغه‌ی پێش 16ی ئۆكتۆبه‌ر نابێت بۆ كورد، هیچ رێگایه‌كیش بۆ مانه‌وه‌ی عێراق به یه‌كپارچه‌یی پاش قۆناغی 16ی ئۆكتۆبه‌ر نه‌ماوه، له‌ئێستادا تا راده‌یه‌ك ئه‌مه بۆ سوننه‌كانیش به‌رجه‌سته بووه، بۆیه هه‌موو عێراق له ئێستادا له ژێر ههلومه‌رجێکی دژوار و وێرانكاریی حشدی شه‌عبی دایه، ئه‌مه‌ش واتایه‌كی بۆ بوونی پێكهاته‌ی جیاواز و ده‌ستوور و فیدراڵی و عێراقی دیموكراتی نه‌هێشتۆته‌وه، ئێستا بە تەواوی بە سیمای عێراقەوە دیارە کە ده‌وڵه‌تێكی تاییفی داگیركراوە، كه‌لێنی ده‌رچوونی تێدا نییه، وابه‌سته‌یی عێراق به ئێرانەوە مانایه‌كی بۆ كورد و سوننه تێدا نه‌ماوه‌ته‌وه، كه‌وایه ئه‌مه‌ی له 16ی ئۆكتۆبه‌ر رووی دا، هیچ واتایه‌كی بۆ عێراقی یه‌كپارچه نه‌هێشتۆته‌وه، ته‌نها كاتی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی سه‌پاو به‌سه‌ر عێراقدا ماوه.
دوای هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی دژی داعش
قۆناغی دوای هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی دژی داعش سازبوونی ستراتیژیی نوێی دۆناڵد تره‌مپ هیوای زۆری له‌سه‌ر هه‌ڵێنجراوه، به‌ڵام زۆر قۆناغیش هه‌ن، كه هه‌وڵی یه‌كلاكردنه‌وه ده‌درێت، له‌ئێستادا باڵی فاشستی توركی كه له‌ناو گۆڕه‌پانی توركیا سه‌ری ده‌رهێناوه، له‌دایكبوونێكی سه‌رسوڕهێنه‌ری بۆ توركیا، له‌به‌رده‌م ئه‌ردۆگاندا وه‌ستاوه، عێراقیش پاش 6 مانگی تر ده‌بێت خۆی بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی قۆناغی پاش داعش له عێراق ئاماده بكات، كه بریتییه له ته‌سفیه‌ی میلیشیای حشدی شه‌عبی و گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ جێبه‌جێكردنی ده‌ستوور له عێراقدا كه زۆر سه‌خته، ئه‌مه‌ش نه‌ك بۆ عێراق بۆ ئه‌مریكایش به‌رنامه‌ی ستراتیژی داهاتوو ده‌بێت، كه ته‌واوی لق و پۆپه‌كانی ئێران وشك بكات، كه‌وایه، دۆخی داهاتوو به‌هه‌ر لێكدانه‌وه‌یه‌ك، ده‌مانباته به‌رده‌م ئه‌و دۆخه یه‌كلاكه‌رەوانه.
ئه‌مریكا و عێراق
دوای هه‌ڵبژاردنی عێراق، ده‌بێت عێراق بۆ قۆناغی دوای داعش خۆی ئاماده بكات به‌وه‌ی خۆی له‌ژێر هه‌ژموونی ئێران كه له قۆناغی هاتنی داعش بۆ عێراق زاڵ كردووه ده‌رباز بكا، ئه‌مه‌ش ئه‌م قۆناغه سه‌خته‌یه كه رووبه‌رووی عێراقی مه‌ركه‌زی ده‌بێته‌وه و له به‌غدا دۆخێك ده‌خوڵقێنێت كه هیچ چاوه‌ڕوانكراو نییه، گه‌ر عێراق له به‌غدادا به ئاراسته پارچه‌پارچه چوون بچێت، به‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی هه‌ژموونداری شیعه‌ی سه‌ر به ئێران، له عێراقدا له ریشه‌دا هه‌ڵقرچێنرێت، ئه‌مه‌ش پێچه‌وانه‌ی ستراتیژی نوێی دۆناڵد تره‌مپ و زه‌خته‌كانی ده‌وڵه‌تانی سوننه‌ی ناوچه‌كه بێت، كه‌وایه عێراق پاش هه‌ڵبژاردن، ده‌چێته قۆناغێكی سه‌خت و ئه‌گه‌ری زۆر هه‌یه بۆشایی یاسایی له عێراقدا، ده‌رفه‌تی هێنانه‌كایه‌ی هیچ حكوومه‌تێكی لێ بكه‌وێته‌وه، بۆیه هه‌م له ناوچه سوننه‌كان هه‌م له ناوچه كوردیه‌كاندا، گۆڕانكاریی گه‌وره روو ده‌دات، هه‌ر گۆڕانكاریه‌كیش بۆ كورده‌كان، یه‌ك رێگای ماوه، ئه‌ویش كارپێكردن و گه‌رمكردنه‌وه‌ی ئه‌نجامه‌كانی ریفراندۆم و به‌رجه‌سته‌كردنی ده‌وڵه‌تێك له چوارچێوه‌ی ده‌رئه‌نجامی ریفراندۆم بێت.
بۆچی ئه‌مریكا چاوپۆشی ده‌كات له ده‌وڵه‌تی كوردستان و ئه‌ورووپایش پاڵپشتی دەکات
ئه‌مریكا زه‌ختێكی زۆر له پاش كۆتایی قۆناعی هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی له عێراق ده‌كات بۆ حه‌لكردنی میلیشیاكانی حشدی شه‌عبی، به‌هه‌مان شێوه ئه‌ورووپایش ده‌یه‌وێت دۆخی توركیا یه‌كلا بكه‌نه‌وه، به‌ئاراسته‌ی گه‌ڕانه‌وه‌ی دیموكراسی و ده‌سه‌ڵاته‌كانی توركیا، كۆتایی قۆناغی ئه‌ردۆگان، ئه‌مه جگه له‌وه‌ی زه‌خته‌كانی ئه‌مریكا ره‌گی ستراتیژه نوێیه‌كه‌ی ترامپه دژ به ئێران، واتا ئامانجی ترامپ له عێراقه‌وه به ئاراسته‌ی ئێران ده‌ست پێده‌كات، چ له‌سه‌ر ئاستی سووریایش هاوبه‌شییه‌ك له‌نێوان ئه‌مریكا و رووسیادا هه‌یه، بۆ هێشتنه‌وه‌ی په‌یه‌ده و هێزه‌كانی یه‌په‌گه، درێژه‌دانی رێكکه‌وتنی نه‌وت و گازی رووسیایش كه له رێگای رۆسنه‌فتەوە كراوه، ئه‌وه ده‌رده‌خات كه رووسیا له سووریادا ده‌یه‌وێت به ئاراسته‌ی سیسته‌می فیدراڵی هه‌نگاو بنێت، به‌تایبه‌تی بۆ ناوچه كوردیه‌كان، كه ئه‌مه‌ش له زاری جێگری وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی رووسیاوە ئاشكرا بووه، كه‌وایه دۆخی دوای قۆناغی هاوپه‌یمانیی نێوده‌وڵه‌تی هێنانه‌كایه‌ی ستراتیژی نوێی ئه‌مریكایه له ناوچه‌كه‌دا، چونكه له دوائاماژه‌كانی ئه‌مریكا له زاری گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا دوو ده‌سته‌واژه به‌كار هات، یه‌كه‌م، ئه‌مریكا گوتی له‌ئێستادا ئێمه پاڵپشتی یه‌كپارچه‌یی خاكی عێراق ده‌كه‌ین، دووه‌م وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا بارزانی وه‌ك سه‌رۆكی كوردستان بێ هیچ پاشگرێكی تر بۆ كوردستان پێشان دا، جگه له‌وه‌ش ئه‌مریكا زۆر به زه‌قی گوتی رێگا به دروستبوونی هیلالی شیعی ناده‌یه، كه‌وایه روانگه‌ی ئه‌مریكا بۆ عێراق روون دیاره كه ئاماژه‌كانی ستراتیژی نوێی ئه‌مریكا له دژایه‌تی ئێراندا، به‌رجه‌سته‌ی قۆناغی تره لە عێراقدا، به‌مه‌ش ئه‌مریكا له چه‌قی دژایه‌تییەکەی بۆ له‌ناوبردنی هه‌ژموونی ئێران، رێگا به‌وه ده‌دات كوردستان ده‌رئه‌نجامی ریفراندۆم گه‌رم بكاته‌وه”.
توركیا و ئه‌ورووپا
چاره‌نووسسازترین هه‌ڵبژاردنی توركیا له 2019 ئه‌نجام ده‌درێت، قه‌ڵایه‌كی پۆڵایین له‌به‌رده‌م ئه‌ردۆگان قوت كراوه‌ته‌وه، كه ئه‌ویش له هه‌ناوی فاشیسته‌كانی مه‌هه‌په سه‌ری ده‌رهێناوه، پێشبینی ده‌كرێت ئه‌لمانیا به‌دیاریكراوی و ئه‌ورووپا به گشتی له‌و هه‌ڵبژاردنه‌ی توركیادا بۆ قۆناغێكی تر له توركیا تاوی هێزی تر و كه‌سی تر بده‌ن بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كانی توركیا و گه‌ڕانه‌وه‌ی دیموكراسیه‌تی توركیا، له‌ئێستایشدا دوو هێز له ناوچه‌كه‌دا باڵانسی ئه‌ردۆگان ده‌گۆڕن، هێزه فاشسته‌كانی توركیا و ده‌نگی كورد له توركیا كه له‌ئێستادا قوتبوونه‌وه‌ی ئه‌و جووڵانه‌وه‌یه كه خۆی له مه‌هه‌په و ده‌وڵه‌ت باخچه‌ڵی دابڕاندووه، تاراده‌یه‌ك كۆتایی به ده‌نگی فاشسته‌كان بۆ ئه‌ردۆگان ده‌هێنێت و ده‌مێنێته‌وه سه‌ر ده‌نگی باكووری كوردستان، كه ئه‌مه‌ش به‌پێی داتا و زانیاریی خودی كۆمپانیاكانی راپرسی نزیك له پارتی داد و گه‌شه‌پێدان، رێژه‌ی ده‌نگی ئه‌كپارتی له باكووری كوردستان پاش پشتتێكردنی كورد و هه‌رێمی كوردستان به ئاماژه‌ی مه‌ترسیدار ناو ده‌برێت، كه‌وایه هه‌ردوو سه‌ری فاشسته‌كان و كورده‌كان، له ئه‌ردۆگان گیراوه، له‌لایه‌كی تریش ئه‌ورووپا هانی هێزی تری توركیا ده‌دات، قۆناغی ئه‌ردۆگان تێپه‌ڕێنن، مه‌ترسییه‌كانی ئه‌ردۆگانیش له‌سه‌ر توركیا رۆژ له دوای رۆژ بۆ خه‌ڵك روون ده‌بێته‌وه، بۆیه چاره‌نووسسازه بۆ ئه‌ورووپایش كه هه‌وڵی گوزه‌ری قۆناغی ئه‌ردۆگان بدات، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ئه‌ورووپا پێویستی به گورزێكی كوشنده هه‌یه له ئه‌ردۆگان كه ئه‌ویش ته‌نها و ته‌نها رێك ئامانج بێت له‌گه‌ڵ سیاسه‌تی باشووری كوردستان له گه‌رمكردنه‌وه‌ی ریفراندۆم و به‌جێگه‌یاندنی ئه‌نجامی ریفراندۆم كه خۆی له ده‌وڵه‌تێك بۆ كوردان ببینێته‌وه و به‌مه‌ش هه‌م گورز بوه‌شێنێت له ئه‌ردۆگان هه‌م قۆناغی هه‌ژموونزاڵیی ئێران و هیلاله كه ئێران ره‌گقرتێن بكات”.
ده‌وڵه‌تی كوردستان له ساڵی 2018
ساڵی 2018 سه‌نته‌ری به‌رژه‌وندییه‌كانی دونیا له چه‌قی به‌جێگه‌یاندنی ده‌وڵه‌تی كوردستاندا به‌رجه‌سته ده‌بێت، ئه‌مه‌ش بۆ به‌شێكی زۆری زڵهێزانی دونیا، یه‌كانگیر ده‌بێت له به‌رژه‌وه‌ندیی سازبوونی ده‌وڵه‌تی كوردستان، وه‌ك ئه‌مریكا و رووسیا به روونی دیاره، رووسیا رێكکه‌وتنێكی درێژخایانی جێگیر كردووه له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستاندا، له‌هه‌مان كاتیشدا ئه‌مریكایش بۆ هه‌ژموونكوژیی ئێران هاوسه‌نگه‌ر ده‌بێت له‌گه‌ڵ گه‌رمكردنه‌وه‌ی ریفراندۆم و به‌ئه‌نجامگه‌یاندنی ئامانجه‌كه‌ی ریفراندۆم، یه‌كێتیی ئه‌ورووپایش بۆ گورزوه‌شاندن له ئه‌ردۆگان و سه‌رخستنی فاشسته‌كان له توركیا به‌سه‌ر ئه‌ردۆگاندا، پێویستیان به‌وه هه‌یه هاوڕێگا و هه‌وسه‌نگه‌ر بن له‌ته‌ك ئامانجه‌كانی ریفراندۆم، هه‌موو ئه‌و روانگا سیاسییه زاڵانه‌ی كه ئێستا درێژ ده‌بنه‌وه، هه‌مان ئه‌و هاوڕێگاییه به‌رجه‌سته ده‌كه‌ن كه سه‌نته‌ری داهاتووی دونیا له به‌رژه‌وه‌ندیی سیاسی و ئابوورییه‌كاندا، ته‌نها به‌جێگه‌یاندن و گه‌رمكردنه‌وه‌ی ریفراندۆم و هه‌ده‌فه‌كه‌یه كه كۆماری كوردستانی فیدراڵی دیموكراتییه.
