شرۆڤەكارێكی سیاسی: ئەمریكا رۆژهەڵاتی ناوینی نوێی دەوێت, رۆژهەڵاتی ناوینی نوێ‌ بەندە بە سەربەخۆی كوردستان

رۆژهەڵاتی ناوینی نوێ بەندە بە سەربەخۆیی كوردستانەوە..ئەمەریكا لە جەنگی جیهانی چوارەم دایە

شرۆڤە: تانیا كوردی

ئەمەریكا تێڕوانینێكی نوێ هەیە بۆ رۆژهەڵاتی ناوین، لەگەڵ ئەوەی دوو جەنگ لە جیهاندا كراوە، بەڵام ئەوان بەبێدەنگی دەڵێن براوەی دوو جەنگی دیكەی جیهانن، یەكێك جەنگی سارد كە لەگەڵ رووسیا دەستی پێكردوو و ئێستایش لەگەڵ بەریتانیا و چین درێژەی هەیە و جەنگی چوارەمیش لەگەڵ ئیرهابە كە ئێستا لە كۆتایی ئەو جەنگەدان. ئەمە نەخشەیەكە كە دەرەنجامەكەی راستەوخۆ كاریگەری لەسەر كورد لە رۆژهەڵاتی ناوین هەیە، ئەم بابەتە تاڕادەیەك بۆ ئەوانەی دژە كوردن نامۆیە، بەڵام بۆ ئەوانەی بە ئاراستەی نیشتمانی سیاسەت دەكەن هەنگاوێكی دڵخۆشكەرە كە لە كۆتایی ئەو جەنگەدا زۆر وڵات دەكەونە دۆخێكی دیكە و بۆ ئێمەی كوردیش دەرفەتێكی نوێ دێ. كە لەم بابەتەدا روونی دەكەمەوە چۆن؟
ئەمەریكاییەكان بەگوێرەی نەخشەی ستراتیژی خۆیان دوو جەنگی دیكەیان لە جیهان بەرپاركردووە، یەكێك لەگەڵ رووسیا كە سەركەوتنیان بە دەستهێنا و ئێستا كۆمارییەكان و رووسەكان لە یەك میحوەردا دەجوڵێن، بەڵام ئەمەریكا ئەو جەنگی درێژكردەوە بۆسەر چین و بەریتانیا كە ئێستا درێژەی هەیە و ئەوان خۆیان پێ براوەیە. لە جەنگی دژ بە تیرۆریش كە دوای رووداوەكەی ١١ سێپتێمبەر دەستی پێكرد و ئێستاش بەردەوامی هەیە، ئەمەریكا پێی وایە ئەوە جەنگی چوارەمی جیهانە كە ئێستا درێژەی هەیە و لە كۆتایی ئەو جەنگەش براوە دەبن.بۆیە بە گوێرەی پڕۆژەی ئەوان لە دوای تەواوبوونی ئەو دوو جەنگە یەكەم ناوچەیەك كە گۆڕانكاری بەسەردابێ و بە ناوێكی نوێ لە دایكدەبێ، رۆژهەڵاتی ناوینی نوێیە، بۆیە ئەوەی لێرە باسی دەكەم كاریگەرییەكانی ئەو دوو جەنگەیە لە رۆژهەڵاتی ناوین و تایبەتیش پێوەندی بە كورد، ئەگەرنا میحوەری ئەم دوو جەنگە لەسەر تەواوی جیهانە بە تایبەت كاریگەری زۆریشی لەسەر ئۆراسیا دەبێت.
لە دوای شكستی رووسیا بەرامبەر بە ئەمەریكا لە جەنگی سارد كە رەیگن بە پرۆژەیەك شكستی بە رووسیا برد، یەكەم كاردانەوەی ئەو جەنگە لە رۆژهەڵاتی ناویندا گورزی بۆسەر عێراق لێ كەوتەوە، ئەوەبوو كە رژێمی سەدام لە كۆتاییدا رووخا و هەرێمێكی نوێیش بۆ كوردستان لە دایك بوو.
ئێستا كە سەرجەم لوعبە سیاسییەكان لە رۆژهەڵاتی ناویندا كران، سەرجەم ئەو سنوورانەی بە خوێن دەستكاری كران، دەرگای بۆ شەڕی بە وەكالەت كردەوە كە ئامانج لێی گەشەكردنی هەرێمەكانە لە چوارچێوەی هەریەك لە عێراق و سووریا و ئێران و توركیادا، ئەمە ئامانجێكی دوورمەودایە و دەكرێ كورد هەمیشە ئەو نەخشەیەی لەبەرچاوبێ و كاری بۆ بكات، لە بەرەنجامی ئەو جەنگەیش كە لە دژی ئیرهاب دەستی پێكرد لە سووریادا و گورزی گەورە لە سووریادا درا، بۆنی هەرێمێكی دیكەی نوێ لە سووریا بۆ كورد دێ.
درێژكراوەی جەنگی ساردی ئەمەریكا لەگەڵ بەریتانیا و چین كە ئەمەریكا بە جەنگی جیهانی سێیەم ناوی دەبات، لەگەڵ جەنگی دژ بە ئیرهاب كە بە جەنگی چوارەم ناوی دەبات، كاریگەرییەكانی راستەوخۆ لەسەر عێراق و سووریا و توركیا و ئێران دەبێ، چونكە لە بەرەنجامی كۆتایی ئەو جەنگەدا بەگوێرەی نەخشەی ئەمەریكا رۆژهەڵاتی ناوینی نوێ لە دایكدەبێ، بۆ ئێمەی كوردیش دەرفەتی نوێ دێ، چونكە لە عێراقدا هەرێمێك بە گوێرەی دەستووری عێراق لە دایكبوو كە هەرێمی ئێستای كوردستانە، لە سووریادا بەگوێرەی دانوستانی ئاستانەبێ یان جنێف، یاخوود بە گوشاری قانوونی ئەنجوومەنی ئاسایشی دەولی بێ، دەرگایەك بۆ هەرێمێكی كوردی دەكرێتەوە لە داهاتوودا، نۆرەی ئێران و توركیایش دێ و ئەمەش وادەكات راستەوخۆ لەگەڵ دروستبوونی رۆژهەڵاتی ناوینی نوێ دەرگای كورستانی گەورەیش لە رۆژهەڵاتی ناوینی نوێ وەك دەوڵەت دەكرێتەوە.
لە ئێستادا چاوی كامیراكان دوورن لە توركیا، بەڵام زۆر بە وردی هەواڵگری ئەمەریكا كار لەسەر توركیا دەكات، چونكە ئامانجی ئەمەریكا ئەوەیە كە لە توركیایشدا زەمینەیەكی وەك سووریا لە دایكبێ، ئەگەرچی ئێستا شەرعیەت خەریكە دەدرێ بە بەشار ئەسەد ئەمە رێك دەسپێكی لوعبەكەیە كە شەرعیەت دان بە بەشار ئەسەد واتە دان بە تەقسیمێكی هێواشی سووریا دەنرێ، ئەمەش رێگە دەكاتەوە بۆ ئەوەی هەرێمێكی كوردی لەوێ لە دایك بێ. لە كۆتاییدا مەرجی فیدراڵییەت بەسەر هەریەك لە سووریا و ئێران و توركیا دەسەپێنرێ ، وەك چۆن ئێسا بەسەر عێراق سەپێنراوە و ئەمەش دەسپێكی نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوینی نوێیە كە چوار دەوڵەت سەروەری مەركەزی نامێنێ، بەڵكوو لە نێو جەرگەی ئەم چوار دەوڵەتەدا، دەوڵەتی كوردستان لە دایك دەبێ. رەنگە دەرفەتی تاكە دەوڵەتیش بەر لە دەوڵەتی كورستانی گەورە بێتە پێش كورد، ئەگەر دەرفەتی جیوگرافیا و رووداوەكانی ناوچەكە گۆڕانكاری بەسەردا بێ، بەنمونە دەكرێ هەرێمی كوردستان ببێتە دەوڵەت و دواتر پارچەكانی دیكە بەدوای دا تەكمیل ببن بۆ دەوڵەتی گەورەی كوردستان.
لەدایكبوونی هەرێمێكی كوردی لە سووریا و پێكبەستەی بە هەرێمی كوردستان رێگە بۆ هەڵكشانی پێگەی ئابووری كوردستان دەكاتەوە كە بەدیلی رێگەی توركیا و ئێران، رێگەی سووریایش دەبێ، وردە وردە ئەو نەخشەیە لە حەقیقەت نزیك دەبێتەوە كە ئەو سنوورە دەستكردەی كە بۆ كورد كێشران ئیدی لەبار دەچن و كورد لە رێگایی وشكانییەوە نزیك بە رێگای دەریایی دەبێتەوە، خۆی لوعبەكە لە داهاتوو بۆ سەر دەریای سپی و دەریای رەش و دەریای قەزوێن و خەلیجی فارسییە، بۆیە پڕۆژەكە لەوە ناوەستێ، تاوەكوو ئێران و توركیایش بە هەمان دۆخی سووریا و عێراق تێپەڕدەبن، ئەمەش ئەو كاتەیە كە دۆخێكی ئابووری لە ناوچەكە لە دایك دەبێ و رێرەوی ئابووری ناوچەكە لەڕووی نەخشەی وزە دەگۆڕێ، ئابووری ناوچەكە دەگۆڕێ، چونكە رێرەوەكان ئەو بەربەستانەی لە بەردەم نامێنێ كە لە ئێستادا هەن.
زۆرێك لە سیاسییەكان ئەوانەی راستە سیاسەت دەكەن، بەڵام لە پێشبینی سیاسی ناوچەكە تێنەگەیشتوون هێشتا خۆیان سەرقاڵكردووە بەوەی گەڕانەوەی كورد بۆ عێراق ئەبەدییە، نەخێر گەڕانەوە بۆ عێراق تاكتیكێكە بۆ ئامانجێكی ستراتیژی دوورمەودایە كە كورد لەسەر گۆڕەپانی سیاسی رۆژهەڵاتی ناویندا زیاتر لەو پێگەیەی هەیەتی قەبارەی بكشێ، چونكە سیاسەتی بە هەرێمبوونی ناوچەكە دەرگا بۆ دەوڵەتی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناویندا دەكاتەوە و ئەگەر ئەم دەرگایەش نەكرێتەوە هەرگیز رۆژهەڵاتی ناوینی نوێ دروست نابێ، كە نەخشەیەكی ستراتیژییە و دەمێكە چەندان خەرجی گەورەی بۆ كراوە و ئێستا دەسپێكی نەخشەكە روونە.
بارزانی لە كاتی ئەنجامدانی ریفراندۆم سەرجەم ئەو لوعبە سیاسییانەی لە بەردەمدا روون بوون، كۆدەكانی بە تەواوەتی خوێندبوونەوە، بۆیە دەستی بۆ ریفراندۆم درێژ كرد، ئەنجامدانی ریفراندۆم بریتیی بوو لە دیاریكردنی تموحی كورد لە نەخشەی داهاتووی ناوچەكە.
راستە كەشێكی باش لە ئێستادا لە عێراق بۆ كورد رەخساوە، بەڵام ئەو كەشە نیەتی راستەقینەی عێراق نییە بۆ كورد، بەڵكوو تەوقیتی ناوچەكە وا دەخوازێ كە دەبێ عێراق تەفاهومی سیاسی باشی لەگەڵ هەرێم هەبێ، چونكە رووداوەكانی ناوچەكە ئەو دەرفەتەی لەژێر پێی عێراق دەرهێنا كە عێراقێكی خاوەن سیادە بتوانێ جارێكی دیكە تەحوكم بە ناوچەكە بكات، عێراق و سووریا دوو نمونەی لاواز دەبن لە ناوچەكەدا تا ئێران و توركیایش بەم ڕۆژە دەگەن، بۆیە ئەوەی وادەزانێ كە فكری سەربەخۆیی كوردستان بەرهەمەكەی لەدەستچووە بە هەڵەدا چوون، بەڵكوو سەربەخۆیی كوردستان بە هێواشی لەسەر نەخشەی ناوچەكەدا خۆی دەچنێ، تا ئەو كاتەی تەوقیتەكە دێ.