بازنەی سێیەم-کەوتنی مووسڵ و داگیرکردنی کەرکووک و چاوپۆشی ئەمەریکا و رووسیا لە سێگۆشەی بەریتانیا و ئێران و تورکیا
راپۆرتی شیكاری: تەنیا کوردی
کەوتنی مووسڵ و داگیرکردنی کەرکووک
مەترسیدارترین سێگۆشەی مەرگ لە رۆژهەڵاتی ناویندا لەسەر دەستی ئێران و بەریتانیا و تورکیا بەهاوبەشی و بە تەمویلی قەتەڕ لە رۆژهەڵاتی ناویندا جێبەجێ کرا، ئەم سێگۆشەیەی مەرگ بۆ ناوچەکە بە هاتنی داعش دەستی پێکرد و لە سووریادا رێگەی بۆ خۆشکرا کە داعش ئامانج بپێکێ و دواتریش درێژببێتەوە بۆ عێراق و کەوتنی مووسڵ و دواتریش گەشەکردنی میلیشیای حەشدی شەعبی کە بەگوێرەی هەر ئەم نەخشەیە بوو کە داگیرکردنی کەرکووک و ناوچە کوردستانییەکانی لێ کەوتەوە.
بۆ کەوتنی مووسڵ بەریتانیا چۆنیەتی نەخشەکەی داڕشت، ئێران و تورکیا و قەتەڕ هاوکاربوون، لەسەردەمی شیعەی سیاسی مالیکی، نەخشەکە ڕێی بۆخۆشکرا تا مووسڵ کەوت.
لە هەمانکاتدا داگیرکردنی کەرکووک و ناوچەکانی دیکەی کوردستانی وەک شنگال و مەخموور و خورماتوو و خانەقین گشتیی بە رێگەی شیعەی سیاسی و میلیشیاکانی بە پاڵپشتی ئێران و بە رێگەپێدانی راستەوخۆی بەریتانیا و بە هاوکاری تورکیا و قەتەڕ بوو، ئامانج لێی درستکردنی سێگۆشەی هاوبەشی ئێران و بەریتانیا و تورکیا بوو لە ناوچەکەدا.
نفووزی بەریتانیا لە لایەک کە سێبەری بەسەر ئێراندا گرتووە، لەو لاتر کە بەرژەوەندی تورکیای لەگەڵ ئێران بە کاتی یەکخست بۆ چۆنیەتی کەوتنی مووسڵ و داگیرکردنی کەرکووک و بێدەنگی تورکیا لە تێکدانی ژێرخانی ناوچە سوونییەکان، ئیدی بەریتانیا دەستی باڵای هەبوو لەم یارییەدا، ئامانجی بەریتانیا بریتی بوو لەوەی کە سنووری هیلالی شیعە بکشێتە سەر دەریای سپی ناوەڕاست، بچێتە بەردەم ئیسرائیل و بگاتە لوبنان و یەمەن، هاوبەشییەک بۆ ئەوەی سعوودیا و وڵاتانی دیکەی عەرەبی بخاتەوە ژێر هەیمەنەتی راستەوخۆی خۆی، بۆ ئەوەی جارێکی دیکە ئیسرائیل بگەڕێتەوە ژێر هەیمەنەتی بەریتانیا، بۆ ئەوەی بەریتانیا ببێتە ناوەندی پەخشی جوڵەی ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی و ئێران و عێراق و تەواوی وڵاتانی ناوچەکە لە بڕی ئەوەی کە رووسیا و ئەمەریکا هەیمەنەتیان هەبێ، بەڵام بێدەنگی ئەمەریکا لەم کارەدا بۆ ئەوەبوو کە ئەمەریکا هەمان هەڵەنەکات کە عێراقی داگیرکرد، ئەمەریکا عێراقێکی داگیرکراوی خستە بەردەم بەریتانیا، بەریتانیا یەکڕاست هاتە سەر بەرژەوەندی ئابووری عێراق بە هاوکاری ئێران، لە کەوتنی مووسڵدا و تا داگیرکردنی کەرکووک تموحی بەریتانیا ئەوەبوو کە خۆی لەسەر نەوتی کەرکووک دابمەزرێنێ، وەک بینیمان هەر لەدوای داگیرکردنی کەرکووک راستەوخۆ گرێبەستی کۆمپانیای بی پی بەریتانایی یەکڕاست لەگەڵ عێراق سەبارەت بە نەوتی کەرکووک کرا، بەریتانیا دەیویست رێگەی دووەمی بۆڕی نەوت لەگەڵ تورکیا بە نێوخاکی تورکیادا بکاتەوە و ئیدی تورکیا لەگەڵ هەرێمی کوردستان داببرێنێ، لەو لایشەوە لە رێگەی قەتەڕەوە دەیویست غازی سرووشتی هەرێم بەرەو ئێران ببات، بەریتانیا بەهەردوو باڵی تورکیا و ئێران دەیویست عێراقێک لە رووسیا و ئەمەریکادا بە تەواوی داببڕێنێ، بەڵام ئەمەریکا و رووسیا بە وردی چادێرێ دۆخەکەیان کرد، بە زووی رووسیا تورکیای لە جەمسەرێکەوە لە دەستی بەریتانیا دەرهێنا، لە جەمسەری دیکەش ئەمەریکا تورکیای قەتیس کرد تاوەکوو بەرەی بەریتانیا چۆڵ بکات، تورکیا بە ناچاری گەڕایەوە بەردەم ئەمەریکا و رووسیا، ئیدی هەمان شت بە بەرانبەر بە قەتەڕ کرا، گوشاری ئابووری بەرێگەی سعوودیە و ئیمارات وایان لە قەتەڕ کرد کە ئیدی مانەوەی بەرژەوەندی لەگەڵ بەریتانیا وئێران بخرێتە مەترسییەوە.
ئەم یارییە مەترسییە کە سێگۆشەی مەرگی رۆژهەڵاتی ناوین بوو، دوو یاریچی لێ دوورخرایەوە یەکێکیان کە تورکیابوو ئەوی تریان کە قەتەڕبوو، بۆیە بەریتانیا بە باڵێک لە نێو یارییەکە مایەوە کە ئێران بوو.
کاردانەوەی ئەمەریکا و رووسیا بەرانبەر بەم سێگۆشەیە نەبوو، بەڵام بە وردی هەڵسەنگاندنیان هەبوو، بۆیە سێگۆشەیەکی نوێ لە بەرانبەر ئێران و بەریتانیا دەرکەوت، ئەویش سێگۆشەی رووسیا و ئەمەریکا و ئیسرائیل بوو بە هاوکاری وڵاتانی عەرەبی ئینتما ئەمەریکی و بە پاڵپشتی فەرنسا و ئەلمانیا.
لە ئێستادا بەگوێرەی نەخشەکەی ترامپ و پووتین، ئەم سێگۆشەیە (ئەمەریکا و رووسیا و ئیسرائیل) وردە وردە کەوتووەتە کار، ئیدی لە سووریادا دەبینرێ کە ئێران دەخرێتە چەقی کشوماتەوە، لە یەمەن دەبینرێ کە حوسییەکان لە پاشەکشەدان، لە عێراق وەک دەبینرێ ئێستا سیناریۆکە زۆری نەماوە کە بخرێتە جێبەجێکردن، لە لوبنان لە بەرانبەر حزبوڵڵادا نەخشەیەکی نوێ بۆ بەرەنگاربوونەوە روودەدات.
سەبارەت بە عێراق کشوماتێکی ئابووری و سیاسی و سەربازی هاتووەتە نێو لەپی پووتین و ترامپ، کە بە وردی جێبەجێی دەکەن.
بەریتانیا لەو یارییە گەیشت کە ئیدی بە باڵێک ناتوانێ ئیدی براوەی گەمەی ناوچەکە بێ، بۆیە خۆی خستەوە ژێر هەیمەنەتی ئەمەریکا، بۆیە ئێران بە تەنیا لە گۆڕەپانەکە ماوەتەوە.
ئێستا ئەوەی پێوەندی بە کەرکووک و ناوچە داگیرکراوەکانی کوردستان بێ، ئێران دوو سیناریۆی لەبەردەستە کە هەردوکی بەریتانیا لێی دوودڵە، یەکێکیان بریتییە لەوەی کە داعشەکانی ئینتما ئێرانی بخاتە گەڕ بۆ کەوتنی کەرکووک و ناوچە داگیرکراوەکان هاوشێوەی مووسڵ تا بیەوێ بەو رێگەوە ژێرخانی ئابووری کەرکووک ئیبادە بکات، بەڵام بۆ ئەمە ئێران باش دەزانێ کە پلانی دووەمی بەرەنگاری هەیە، لەوەی کە هەم رۆسنەفت چاوی بڕیوەتە کیڵگەکانی بای حەسەن و هاڤانا و هەمیش ئەمەریکا چاوی لەسەر نەوتی کەرکووکە، هەمیش بەریتانیا گرێبەستی لەگەڵ عێراق لەبارەی نەوتی کەرکووک هەیە، بۆیە ئەگەر ئێران ئەو کارە بکات ئیدی هەم بەریتانیا پشتی ناگرێ، هەمیش رووسیا و ئەمەریکا بە زووی پلانی خۆیان دەخەنە گەڕ، بۆ ئەوەی کەرکووک لە دەستی میلیشیای شیعەی سیاسی دەرچێ، جا ئیدی بە گەڕانەوەی پێشمەرگە بێ، یانیش بە هاوبەشی نێوان پێشمەرگە و سوپای عێراقی بەدەر لە میلیشیای ئێران بێ، بۆیە ئێران ئەگەر ئەو کارە بکات پێدەگوترێ خۆکوژی سیاسی.
رێگەی دووەمی ئێران بریتییە لەوەی کە ناوچەکە بە سەقامگیر بهێڵێتەوە و رێگە بدات بە ئاشتی پێشمەرگە بگەڕێتەوە بۆ ناوچەکە و لەگەڵ سوپای عێراق ئیدارەی ناوچەکە بدەن، بەڵام لە مەیاندا کێ دەڵێ رووسیا و ئەمەریکا ئەمەیان قبووڵە؟ یانیش هێزی پێشمەرگە مەرجی خۆی نییە.
ئێستا ئەمەریکا رووسیا وەک یەک پاکێج هاتوونەتە سەرهێڵ، بە جۆرێک هیڵی شیعەی سیاسی کە بە هاوکاری بەریتانیا لە خانەقین و خورماتوو بە کەرکووک تا دەگاتە شنگال دروستکرابوو لەوێشدا دەیانویست بگەنە نێو سووریا، ئێستا ئەمەریکا لە ناوچەی شێخان و ناوچەکانی دیکە بە بواری ئابووری دەیەوێ لە کەرتی نەوتدا وەبەرهێنان بکات، ئەوی تریان بە دوو بنکەی سەربازی لە سنووری چیای شنگالدا هاتووە و راوێژارەکانی لەوێن.
لە سنووری مەخمووریش وەک ئەوەی کە دەبینرێ ئەمەریکا ئۆپەراسیۆنی لەگەڵ پێشمەرگە کرد، لە سنووری کەرکووکیش کەی وەن بۆ ئەمەریکا شوێنیکی ستراتیژییە، بۆیە ئەو خەونەی ئێران و بەریتانیا ئیدی لە دەستچووە و تەنیا لەسەر کات ماوە، لە ئێستادا بەریتانیا بۆ پارێزگاری کردن لە بەرژەوەندی ئابووری خۆی لە نەوت بەردەوام دێتە بەردەم دەرگای هەرێمی کوردستان، ئێستا بەریتانیا بە تەواوی تێگەیشتووە کە یارییەکە بۆ کەوتنی ئەوە، بۆیە سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا بە بەردەوانی دەیەوێ خۆی لەگەڵ ئەمەریکا بگونجێنێ بە بەشێکی زیانی سیاسی رازی دەبێ، لەوەی کە تەواوی بەرژەوەندی ئابووری لە رۆژهەڵاتی ناویندا لە دەستبدات.
هەروەها رووسیا کە نەوتی هەرێم بە بازار دەکات و دەیەوێ غازی سرووشتی هەریمیش هەناردەی دەرەوە بکات لە ساڵانی داهاتوو، ئیدی ئەمەریکایش کە لە رێگەی بواری ئابووری و جیوگرافی ناوچەکە هاتووتە سەرهێڵ، رێگەی بەردەمی ئێران لە عێراقدا زۆر بچوک دەمێنێتەوە، چونکە بە هاوسەنگکردنەوەی هێز لە ناوچە داگیرکراوەکانی کوردستان، ئیدی کارتی گوشاری بەغدای شیعەی سیاسی دەگەڕێتەوە بەردەم ماڵی شیعە، هەروەها بە بچوکبوونەوەی ئێران ئیدی پێگەی سیاسی شیعەی حوکمڕان لاوازدەبێ و زیاتر لە گوشارکردن دێنە بەردەم رازی بوون و وازهێنان لە هەڕەشەی سیاسی و سەربازی…
چاوەڕێی بەشی چوارم بن
