بازنەی چوارەم و کۆتایی – سینارۆی پێکهێنانی کابینەی نوێی عێراق چین؟ کەرکووک و ناوچە داگیرکراوەکان و دوو بژاردە.. کورد دەبێ چی بکات؟
بەشی چوارەم و کۆتایی لە نەخشەی هاوبەشی ترامپ و پووتین- رێککەوتنی سەدە لەسەر ئوراسیا و رۆژهەڵاتی ناوین و باکووری رۆژهەڵاتی ئاسیا..کورد دەبێ چی بکات؟
راپۆرتی شیكاری: تەنیا کوردی
سیناریۆی پێکهێنانی کابینەی عێراق چین؟
لە ئێستادا ئەمەریکا روئیایەکی پێشوەختەی بۆ عێراق هەیە، دەیەوێ بۆشایی بخاتە بەردەم هاوپەیمانێتی نێوان فەتح و سائیرون بۆ ئەوەی ئەو دوو هاوپەیمانێتییە هەڵوەشێتەوە، چونکە ئەوان دەزانن بوونی پێگەی فەتح واتە هاتنەژوورەوەی میلیشیاکان بۆ نێو پێگەی حکوومەت. ئەوان بەگوێرەی هەندێ سەرچاوەی ئەمەریکایی لەگەڵ ئەوەدان کە کورد و عەبادی و سەدر کابینە دروست بکەن، ئەوان وایان پێباشە کە سەدری قەومی و شیوعی عەلمانی کە لەیەک لیست دان و عەبادی نیمچە عەلمانی و کورد بەیەکەوە دەتوانن تەوازنێک لە عێراقدا دروست بکەن، بۆیە ئەمەریکا نایەوێ کە کابینە ئاراستەی دووەم وەربگرێ، واتە لیستی میلیشیاکان کە مالیکی و فەتحە ببنە واجیهەی سەرەکی کابینەی نوێی عێراق.
ئەمەریکاییەکان لەگەڵ ئەوەدان ئەگەر بێت و نەتوانرا کابینە دروستبکرێ بەو شێوەیەی کە کورد و عەبادی و سەدر بێ، ئەوا بەباشی دەزانن کە عەبادی تا مانگی یەکی ساڵی ٢٠١٩ لەسەر حوکم بمێنێتەوە.
بۆیە روانگەی ئێرانی جۆرێکی دیکەیە، ئێران دەیەوێ کابینەیەک بێ کە پێش بە ئەمەریکا بگرێ، بۆ نمونە کابینەکە ببێتە سەرچاوەیەکی باشی تەمویلی دارایی بۆ ئێران، واتە هیچ نەبێ دەبێ لە فەتح و مالیکی دا یەکێک بخرێتە نێو کابینە و پێگەی بەهێزی کابینە بەشێکی سەرەکی لە دەست واجیهەکانی خۆیدا بێ، بۆیە جاران ئەگەر ئێران مەبەستی مانەوەی لە عێراق بۆ نفووزی سەربازیی بووبێ، ئێستا زیاتر پێویستی بە دارایی عێراق هەیە، چونکە گوشارەکان ئەگەر توندبکرێن لەسەری، ئەوا عێراق دەبێتە دەرچەیەکی ئێران و ئێرانیش دەیەوێ لە عێراقدا سەرچاوەی بەدەستهێنانی پارە گرەنتی بکات.
بەگوێرەی پێشبینی ئەمەریکاییەکان بژاردنەوەی دەستی دەنگەکان هیچ کاریگەرییەکی گەورەی بەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن نابێ، بەڵکوو جۆرێکە لە دروستکردنی بەربەست بۆ بەردەمی کابینە کە ئێرانییەکان دەیانەوێ سوود لە دواخستنی پێکهێنانی کابینە وەرگرن، بۆیە ئێران دەیەوێ لە ئێستادا چەند مەوجێکی تەشویش لە ناوچەکانی عێراق دروستبکات بۆ ئەوەی ئەگەر کابینە بە دڵی ئێرانیش نەبێ دواتر خۆی بتوانێ رێگری لێبکات و بەربەستی گەورە بخاتەوە بەردەم کابینەی نوێ، یانیش بیەوێ بەرێگەی هێز کابینەیەکی نوێ بۆ بەرژەوەندی شیعەی سیاسی دروست بکات، ئەمەش ئاسان نابێ، چونکە عیراق دەکەوێتە بۆشاییی سیاسی و دەستووری و دەبێتە هۆکارێکی سەرەتایی بۆ تەقسیمی عێراق، چونکە فەرامۆشکردنی سوونەو کورد لە عێراقدا واتە تەقسیمی عێراق.
کەرکووک و دوو بژاردە
ئێستا چارەنووسی کەرکووک و ناوچە داگیرکراوەکان بە دۆخی جیاوازودا تێدەپەڕێ، لە سێ لاوە هەڕەشەی جیددی هەن، بەشێک لە داعشی ئینتمای ئێرانی، بەشیکی دیکە لە حەشدی ئینتما ئێرانی، بەشێکیش لە جۆرێک فکری شۆڤینی قەومی بەرانبەر بە کورد، ئێستا دەرگای کردنەوەی کەرکووک و ناوچە داگیرکراوەکانی دیکە بەڕووی کوردا پێوەندی بە یاری کۆتایی ئێران لە ناوچەکەدا هەیە، پێوەندی بە دوو جۆر شێوە تێگەیشتنی ئێران هەیە:
یەکەمیان: ئەگەر گوشارەکانی جیهانی بۆ کشوماتی ئابووری ئێران لە عێراق و سووریا و رۆژهەڵاتی ناوین گەرمتربوون، ئێران دەهێڵی ئەو ناوچانە بە سەقامگیری بمێننەوە؟ چونکە لە نەخشەی ئێراندا کەرکووک و ناوچە داگیرکراوەکان خراونەتە لیستی رەشەوە، ئایا ئێران دەیەوێ کەرکووک لە داگیرکردنەوە کە لەژێر دەستی دایە بەرەو ئیبادەی ژێرخانی ئابووری ببات؟ ئەمە پرسیارێکە دەوەستێتە سەر چۆنیەتی کاردانەوەی ئێران، بەڵام دەرگا کردنەوەکە جارێ پێوەندی بە چارەنووسی عێراق هەیە چۆن؟
جموجۆڵی راوێژکارانی ئێران لە دەورووبەری کەرکووکدا ئاسایی نین، تەبدیلی هێز لە کەرکووک و هاتوچۆی میلیشیای حەشدی شەعبی و هەماهەنگیان لەگەڵ داعشدا دووبارە ئاسای نییە، ئێران دەیەوێ وەک لوبنان لە عێراقدا پێشوەختە براوە بێ، لە لوبنان توانی لە رێگەی دەنگدانەوە حزبوڵڵا بخاتە حکوومەتەوە، لە عێراقیشدا چاوی لەسەر میلیشیاکانە کە بە رێگەی لیستی فەتح و مالیکی پێگەیان لە کابینەدا بە هێز بکات، چونکە عێراق تاکە دەرچەی سنووری ئێرانە ئەگەر گوشارەکانی بخرێتە سەر بتوانێ مقاوەمی ئابووری پێ دروست بکات.
بۆیە ئەگەر ئێران گەیشتبێتە ئەو رادەیی کە بەرەو لەنێو چوون دەچێ، ئەوا بە دڵنیاییەوە دەستبەسەر کەرکووک دەگرێ بە رێگەی داعش و دەیەوێ هێڵی کەرکووک و سلێمانی بکاتە یەک هێڵی سەرەکی و ناوچەیەکی ئاگر بۆ چۆنیەتی بەرگریکردنی خۆی کە لەوێدا وەک پاکێجێک بتوانێ رووداوێکی نوێ لە عێراقدا بخوڵقێنێ بۆ ئەوەی هیچ نەبێ یارییەکە بۆ ماوەیەک لە نێو گۆڕەپانی خۆیدا لە نێو خودی ئێران دووربخاتەوە.
بەڵام ئەمەریکا لە بەرانبەردا جۆرێک لە تێڕوانی تری هەیە، بژاردەی ئازادکردنەوەی کەرکووک و ناوچە داگیرکراوەکانی دیکە، ئەگەرئێران ئەم هەڵەیە ستراتیژییە بکات کە پێی دەگوترێ خۆکوشتنی سیاسی، بۆیە کورد دەبێ چاوێکی بە وردی لەسەر داعش و چاوێکی دیکەی لەسەر سلێمانی بێ.
ئەگەر ئێران ئەم گەمە سیاسییەی کرد کە کارتێکی ئاگرینە و هاوشێوەی کەوتنی مووسڵە، گەڕانەوی پێشمەرگە لەلایەن هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی و ئەمەریکا دەبێتە بژاردەیەک بۆ چۆنیەتی رزگارکردنی کەرکووک و ناوچە داگیرکراوەکانی دیکە بە گوێرەی داوایەکی شەرعی کە ئەو ناوچانە کوردستانین.
دەبێ کورد چاوی لەسەر سلێمانی بێ، چونکە بە دوورنازانرێ کە هێڵی بەرگری یەکەمی ئێران لە سلێمانی کە پەکەکەیە، ئێران بەکاریان بێنێ بۆ ئەوەی دەست بۆ تێکدانی ژێرخانی ئابووری کوردستان درێژ بکەن، لە رێگەی تێکدانی کیڵگەی نەوتی، یانیش ترساندنی کۆمپانیاکانی نەوت لەوێدا، چونکە وەک دەزانرێ لە سلێمانیدا تۆڕی هەواڵگری پەکەکە و عێراق و ئیتلاعات زۆر چالاکە و چەند گروپێکی سیاسی و لایەنێکیش هاوسۆزی ئێرانن، ئەگەر ئێران دەستی خستە نێو تێکدانی ژێرخانی ئابووری کەرکووک ئەوا دەست دەخاتە نێو سلێمانیشەوە، بۆیە لەمەدا دەبێ کورد چاوکراوە بێ، بە زوویی لە مەیاندا لەگەڵ هاوپەیمانی نێودەوڵەتی جۆرێک لە هەماهەنگی پێشوەختەی هەبێ، لایەنی کەم لەگەڵ رووسیا چونکە بەم کارە رۆسنەفت زیانی گەورەی ئابووری دەکات، لەگەڵ ئەوەی کورد زیانی گەورەتری ئابووری بەردەکەوێ، بۆیە دەکرێ لە رێگەی رۆسنەفتەوە ئەو پێشهاتە بە وردی قسەی لەسەر بکرێ و بگەیندریتە سەرۆکی رووسیا، لەگەڵ ئەوەی پێویستە ئەمەریکا بە وردی لەوە ئاگادار بکرێتەوە ئەگەری پێشهاتەکان لە سلێمانی دا چین؟ چونکە لە بەرەنجامی تێکدانی ژێرخانی ئابووری سلێمانی بە رێگەی پەکەکە ئەوا بیانوو دەدرێتە تورکیا بۆ ئەوەی ئەوانیش بیر لەوەبکەنەوە هێزەکانیان پەلکێشی سلێمانی بکەن بە بیانووی بە پەکەکە.
دووەم: ئەگەر ئێران ئەو کارەی نەکرد و ئیدی کەرکووک بەدوورخرا لەوەی کە داعش داگیری بکات، ئیدی دەبێ کورد لە رێگەی جۆری دانوستانەوە کارتی گەڕانەوەی بۆ کەرکووک و ناوچە داگیرکراوەکان پێشوەختە دیار بکات. ئەو کاتە دەبێ گوشاری ئەمەریکا و هاوپەیمانان بەکاربێنێ تا بەرێگەی کابینەی نوێ وەک مەرجێکی سەرەکی کورد لە بەشداری کابینە کورد بگەڕێتەوە، ئەم بژاردەیە تاڕادەیەک لە کورد چاوەڕوانکراوە بەڵام گرینگە لە رێگەی فەرەنسا وئەلمانیا لەگەڵ ئەمەریکا و رووسیا ئەو داوایە بخاتە ئەولەویەتی پێشوەختەی چوونە نێو کابینە.
کورد چۆن بچیتە ژوورەوە
بەشێوەیەکی گشتیی کورد بەهێزترین کارێک لەمەودا بیکات دەبێ بیرلەوەبکاتەوە لەبۆشایی نەخشەی نێوان ترامپ و پووتیندا بچێتە ژوورەوە، هەروەک چۆن ئیسرائیل توانی لە بۆشایی ئەمەریکا و بەریتانیا بچێتە ژوورەوە و خۆی لە نێوان بەرژەوەندی هاوبەشی ئەمەریکا و رووسیادا جێگیرکرد، ئەوان بە رێگەی لۆبی دیپلۆماسی خۆیانەوە ئەو کارەیان کرد، ئێستاش رێگە و دەرفەت لە بەردەم کورد هەیە کە چۆن ئەو کارە بکات؟
ئیسرائیلییەکان بە رێگەی لۆبی خۆیانەوە لە کۆنگرێسی ئەمەریکا گرەنتی پارێزگاریکردن بە رێگەی ئابووریان لە ئەمەریکا وەرگرتووە بە رێگەی یاداشتێکی لێکتێگەیشتن کە تا ١٠ ساڵ ژێرخانی ئابووری ئیسرائیل ساڵ بە ساڵ بەهێزتر بکات، بتوانێ چەکی پێشکەوتووی پێدابین بکات بۆ ئەوەی بەرگری لە خۆی بکات لە دژی ئێران و حزبوڵڵا، ئەمە یاداشتە لە ٢٠١٩ دەست پێدەکات تاوەکوو ساڵی ٢٠١٩ دەبێ ئەمەریکا ٣٨ ملیار دۆلار بداتە ئیسرائیل و لەم پارەیەشدا بڕی ٥ ملیار دۆلاری تەنیا بۆ مووشەکە کە ئیسرائیل ساڵانە مووشەکی پێ دابین دەکات، ئەوان ئێران و حزبوڵڵایان وەک کارتێک بەکارهێناوە کە هەڕەشەن لەسەر ئیسرائیل تا ئەو پارەیە وەردەگرن، کورد ناڵێم وەها خۆی بەراورد بکات بە قەبارەی دەوڵەتێکی دیکە یان ئیسرائیل چونکە قەبارەی کورد هەرێمێکە وەک کیانێکی دەستووری، بەڵام دەتوانرێ لە رێگەی کەرتی غازی سرووشتی و نەوتەوە مەرجی وا لەسەر ئەو کۆمپانیایانەی دێنە هەرێم یان لێرەن دابنرێ کە هیچ نەبێ بتوانن بۆ سەربەخۆیی کوردستان یان کۆنفیدراڵی یانیش پارێزگاریکردن لە کیانی کوردستان وەک لۆبییەک هەر کۆمپانیاک بتوانێ رۆڵی هەبێ لە وڵاتەکەی خۆیدا، یانیش لە دەسپێکدا گوشارێک بخرێتە سەریان کە رۆڵیان هەبێ لە گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ ناوچە داگیرکراوەکان و گوشارکردن لە دەوڵەتەکانیان بۆ جێبەجێکردنی چەند مەرجێکی کورد لە عێراقدا.
کورد دەبێ وێنەیەک بێنێتە پێشچاوی خۆی و وانە لە رابردوودا وەرگرێ، نابێ لە دەستی دووەمدا بچێتە دانوستان لەگەڵ ئەمەریکا و رووسیا، واتە دەبێ دیپلۆماسیەتی خۆی لەسەر دەستی یەکەمدا دابڕێژێتەوە، واتە مەبەستەکەم روونتر بکەم نە لە رێگەی سعوودیە بیەوێ لۆبی لەگەڵ ئەمەریکادا بکات، نە لە رێگەی تورکیا و ئێرانیشەوە رووسیا بناسێ، ئێستا رێک کاتییەتی کە کورد دەبێ لۆبی دیپلۆماسی خۆی دروست بکات و بچێتە دانوستانی راستەوخۆ لەگەڵ رووسیا و ئەمەریکادا.
هەر دەوڵەتێک کە کورد بیەوێ لۆبی لەگەڵ بکات با وەک خۆی لە دەستی یەکەمی خۆیەوە دانوستانی لەگەڵ بکات، نەوەک کورد مۆرکی وڵاتیکی دیکەی بەسەروەبێ و یانیش بۆ تەوازنی عێراق ئیدی وڵاتان وا سەیری کورد بکەن.
بۆ چۆنیەتی دانوستان لەگەڵ رووسیادا لە ئێستادا کۆمپانیای رۆسنەفت باشترین دەرفەتە کە بەڕێوەبەری کۆمپانیاکە وەک وەزیری دووەمی دەرەوەی رووسیا لای پووتین سەیردەکرێ، دەبێ لەو رێگەیەوە بتوانێ زیاتر بەرژوەندی هاوبەش لەگەڵ رووسیا لە بەرژەوەندی ئابووری بۆ بەرژەوەندی دیپلۆماسی و سیاسی جێگیر بکات.
بە وردی خۆی بۆ نەخشەی گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە بە رێگەی هەڵسەنگاندنی خێرا ئامادە بکات، زیاتر وا بکات دەسەڵاتی رۆسنەفیت بە زووی بۆ هەناردەی غازی سرووشتی فراوانتر بێ.
لەگەڵ ئەمەریکا پێویست بە کەناڵی دیکە ناکات کە کورد بتوانێ خۆی بۆ ئەمەریکا تەرجەمە بکات، دەبێ لە بەرژەوەندی ئابووری ناوچەکەدا بزانێ کە چۆن هاوکات لەگەڵ نەخشەی دیپلۆماسی و ستراتیژی ئەمەریکا دەجوڵێ، لە جوگرافیای سیاسیدا چۆن بتوانێ لە ناوچەکەدا بەرژەوەندی کوردی و کوردستانی جێگیر بکات.
لە بارەی فەرەنسا و ئەلمانیا کە هاوبەشێکی سەرەکی ئەمەریکان و لەگەڵ رووسیایشدا کەوتوونەتە جوڵە بۆ دروستکردنی بەرژەوەندی ئابووری لە ناوچەکەدا وەک لە بەشەکانی رابردووی ئەم بابەتە باسم کردووە، پێویست کورد لۆبییەکی رێکخراوی بەهێز لەگەڵ ئەم دوو وڵاتە دروست بکات و بەرژەوەندی گەورەی ئابووری لە کوردستان بۆیان برەخسێنێ، کە بەرژەوەندی ئابووری گەورە دروست بوو ئیدی بەرگری گەورەی دیپلۆماسی گەورە دروست دەبێ.
کورد لەلایەک کە لەسەر نەخشەی ئابووری رووسیایە و ئەمەریکایە وەک کەرتی وزە و لەلایکی دیکەشەوە لەڕووی جیوگرافیای سیاسی، دەبێ بە شێوەی تێگەیشتنی پێوەشختە ئەکشن پلانی خۆی لە عێراقدا ئامادە بکات، چەند لەگەڵ عێراق دەمێنێتەوە؟ چی دەکات؟ ئامانجی مانەوە تاکوێ؟ بەرهەمی ریفراندۆم لە چی رەنگدەداتەوە؟ لەکوێ دەتوانێ بە نیمچە کۆنفیدراڵی یان سەربەخۆیی بگات، بۆیە دەبێ کورد لە عێراقدا خۆی بۆ ئامانجێکی دیاریکراوی نەخشە بۆدانراوی پێشوەختە ئامادە بکات کە چی دەوێ لە عێراقدا؟ دەبێ کورد سەرەتا خۆی لە دروستکەری بڕیاردا ببێنێتەوە لە عێراقدا، نابێ هەر بۆ تەوازنی عێراق کورد بخرێتەوە عێراقەوە بەڵکوو دەبێ کورد وا خۆی رێکبخاتەوە کە عیراق بخاتە پاڵ تەوازنی خۆی لە رۆژهەڵاتی ناویندا.
لە سووریادا نەخشەکە پێوەندی بە کورد هەیە، بۆیە دەبێ کورد لەگەڵ هێزە رەسەنەکانی کورد لە رۆژئاوای کوردستان لە سووریادا بتوانێ لە هاوبەشی رووسیا و سووریادا کیانی کوردی لە رەشنووسی نوێی سووریادا جێگیر بکات.
لە تورکیادا کورد دەبێ باوەڕ بە کوردانی ئەوێ بێنێ کە خۆیان رێکبخەنەوە و بە شێوازێکی نوێ لە دیپلۆماسیەتدا بجوڵێن دەبێ خۆیان لەپەکەکە جیابکەنەوە، مانەوەیان لەگەڵ پەکەکە هیچ ئاکامێکیان لە تورکیا بۆ گرەنتی ناکات، دەبی وابکەن ئەوان سەرمەشق بن بۆ چۆنیەتی دروستکردنی بەرەیەکی کوردی هاوبەش لە تورکیا بەبێ پەکەکە بۆ ئەوەی بتوانن مافەکانیان لە تورکیادا جێگیر بکەن، هیچ نەبێ لە دەسپێکدا کارتێکی گوشار بن، پێوەندی بەهیز لەگەڵ هەرێم دروست بکەن، تا کاریگەریان هەبێ لەسەر سووریایش بۆ ئەوەی دەرفەتی سووریا لە دەستنەدرێ، بە تایبەت لە ئێسادا کە پەیەدە دەیەوێ دەستی رژێم رابکێشێتەوە نێو ناوچە کوردییەکانەوە.
کۆتایی
