سەنتەرێكی لێكۆلینەوەی ستراتیژی: توركیا لە بری كڕینی نەوت لە ئێران ئێستا هانا بۆ هەرێمی كوردستان دەهێنێت
دوای ئەوەی ئەمریكا بڕیاری كڕینی نەوتی ئێران لە لایەن وڵاتانی جیهان قەدەغەكرد, لە ئێستادا هەموو ئەو وڵاتانەی گرێ بەستی نەوتیان لەگەڵ ئێران هەبوو دووچاری كێشە بوونەتەوە بە تایبەت توركیا كە بڕێكی زۆری نەوتی لە وڵاتە دەكڕی سەنتەرێكی لێكۆلینەوەش دەلێت كە تەنها هەرێمی كوردستان بۆ توركیا دەبێتە جێگرەوەی ئێران.
سەنتەری (بیت العراق بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیژی) لە ڕاپۆرتێكدا كە لە ماڵپەڕی فەرمیی خۆی بڵاوی كردووەتەوە، بە وردی باسی لە دۆخی وزەی توركیا كردووە و نەیشاردووەتەوە كە بەهۆی سزاكانی سەر ئێران، توركیا بە ناچاری دەبێت بەدوای جێگرەوەی نەوتەكەی ئێراندا بگەڕێت و باشترین و گونجاوترین جێگرەوەش، كڕینی نەوتی هەرێمی كوردستان و نەوتی كەركووكە.
ئەمەش دەقی ڕاپۆرتەكەیە:
نەوتی كوردستان، جێگرەوەی نەوتی ئێران بۆ توركیا
مایك پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، دووشەممەی ڕابردوو بە فەرمی كۆتاییهاتنی ئەو ماوەیەی ڕاگەیاند كە بە هەندێك وڵات درابوو بۆ كڕینی نەوت لە ئێرانەوە، توركیاش یەكێكە لە دراوسێ گرنگەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان، لە هەمان كاتیشدا كڕیارێكی سەرەكیی نەوتی ئێرانە لە دوای چین و هیند، بەو هۆیەشەوە زیانێكی گەورەی لە سیاسەتی نوێی ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران بەردەكەوێت، لە كاتێكدا هەر خۆی نرخی سووتەمەنی لە توركیا بەرز بوو، بەو هۆیەشەوە حكوومەتی ئەو وڵاتە نەیتوانیبوو كێشەی بەرزبوونەوەی نرخەكان و هەڵاوسان چارەسەر بكات.
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە فەرمی داوای لە وڵاتانی كڕیاری نەوتی ئێران كرد، نەوتی وڵاتانی دیكەی بەرهەمهێنەری نەوت، وەك سعوودیە و ئیمارات بكڕن، هەرچەندە ئەو دوو دەوڵەتەش ناتوانن قەرەبووی ئەو بڕە نەوتە بكەنەوە كە لە بازاڕەكانی جیهاندا بەهۆی نەوتی ئێران كەم دەبێتەوە، ئەوەش دەرمانی دەردی توركیا نییە، چونكە توركیا نایەوێت بەناچاری نەوت لە سعوودیا و ئیمارات بكڕێت كە هەردوو وڵات كێشەی سیاسییان لەگەڵیدا هەیە.
لە ڕووی تەكنیكیشەوە، پاڵاوگەكانی توركیا، بەتایبەتیش پاڵاوگە حكوومییەكان، لەلایەن كۆمپانیای (تۆبراش) بەڕێوە دەبردرێن، ئەو كۆمپانیایانەش وا درووست كراون كە نەوتی قورسی وەك نەوتی ئێران بپاڵێون، بۆیە ئەگەر توركیا ناچار بێت نەوتی خاو لە جۆرێكی دیكە بكڕێت، ئەوا لەسەری پێویستە گۆڕانكاری لە پرۆسەی پاڵاوتندا بكات كە ئەویش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی تێچوونی پاڵاوتن و بەرهەمهێنانی سووتەمەنی.
باشترین جێگرەوەی نەوتی ئێران بۆ توركیا، نەوتی قورسی ئۆڕاڵی ڕووسیا و نەوتی قورس و مامناوەندیی هەرێمی كوردستانە، ڕووسیا لە ڕووی جوگرافییەوە لە توركیا دوورە و گواستنەوەی وشكانیی نەوتی ئۆڕاڵی ڕووسیا تێچوونێكی زیاتر دەخاتە سەر خەرجیی بەدەستهێنانی نەوتی خاو لەلایەن توركیاوە، بۆیە باشترین بژارە لەبەردەم توركیا كڕینی نەوتی هەرێمی كوردستان و نەوتی كەركووكە كە لەگەڵ پاڵاوگەكانی (تۆبراش) گونجاون.
دوای دەست پێكردنی كرداری هەناردەكردنی ڕاستەوخۆی نەوتی هەرێمی كوردستان لە ناوەڕاستەكانی ساڵی ٢٠١٤، توركیا ڕاستەوخۆ كڕینی نەوتی هەرێمی كوردستانی سنووردار كرد، ئەوەش بە هۆكاری سیاسی و تاوەكوو بەغدا لە دژی خۆی نەبزوێنێت، هەرچەندە ڕێگەی دا بە گواستنەوەی نەوتەكە وئاسانكاریشی بۆ هەرێمی كوردستان كرد تاوەكوو نەوتەكەی لە ڕێگەی بەندەری جەیهانەوە بگەیەنێتە بازاڕەكانی جیهان.
لە ماوەی ساڵی ڕابردوو و ئەمساڵدا، بەهۆی سەردانی شاندە بازرگانییەكانی توركیا بۆ هەرێمی كوردستان، بەستەڵەكی پەیوەندیی دوولایەنەی نێوان هەولێر و ئەنقەرە كە پاش ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان درووست ببوو، توایەوە، پەیوەندییە دوولایەنەكە بۆ دۆخی سرووشتیی خۆی خەریكە دەگەڕێتەوە. لەلایەكی دیكەشەوە لێك نزیكبوونەوەی بەغدا و هەولێر و ڕێككەوتنیان لەسەر بابەتی بودجە، هۆكارێكە بۆ ئەوەی بەغدا هەناردەكردنی نەوتی كەركووك لە ڕێگەی بۆڕییەكانی كوردستان – بەندەری جەیهان بۆ وڵاتانی دونیا قەبووڵ بكات.
سیاسەتی ئەمریكییەكانیش هەلی نوێی لە بەردەم هەرێمی كوردستان و عێراق بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان، بەتایبەتیش ئەو كێشانەی كە پەیوەندییان بە نەوت و بودجەوە هەیە، ڕەخساند.
لە ناوەڕاستی هەفتەی ڕابردوودا، سامر غەزبان، وەزیری نەوتی عێراق ڕای گەیاند، پەیوەندییەكانیان لەگەڵ بەرپرسانی هەرێمی كوردستان بەردەوامە و لەم نزیكانە لەسەر بابەتی هەناردەكردنی نەوت ڕێك دەكەون.
حكوومەتی عێراق هەلێكی بۆ ڕەخساوە كە نەوتی كەركووك لە ڕێگەی هەرێمی كوردستان هەناردە بكات و بە كۆمپانیای نیشتمانیی نەوتی توركیا (تۆبراش) بفرۆشێت.
لەلایەكی دیكەوە هەناردەكردنی نەوتی كەركووك لە ڕێگەی بۆڕییەكانی هەرێمی كوردستان – جەیهان لە كاتی ئاساییبوونەوەی پەیوەندیی نێوان هەولێر و بەغدا، بەرزی و نزمی بەخۆیەوە بینیوە كە لە نێوان ٤٠ تا ١٠٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێكدا (لەم مانگانەی دوایی) خۆی دەبینێتەوە.
توركیا ئێستا ١٥٠ هەزار بەرمیل نەوت لە هەر ڕۆژێكدا لە ئێران دەكڕێت، هەرچەندە بە توندی بەرامبەر سزا نەوتییە سەپێندراوەكانی سەر ئێران وەستاوەتەوە، بەڵام پسپۆڕان وای دەبینن كە توركیا ئەمجارە پابەند دەبێت بە سزاكانەوە و دەست لە كڕینی نەوتی ئێران هەڵدەگرێت.
لەلایەكی دیكەوە، وەزیری نەوتی عێراق ئامادەیی وڵاتەكەی بۆ زیادكردنی بەرهەمهێنانی نەوتی كەركووك بۆ دوو ئەوەندەی ئێستا ڕاگەیاند. لە هەمان كاتیشدا نوێترین ڕاپۆرتەكانی سندووقی دراوی نێودەوڵەتی ئاماژە بە پاشەكشەی ئابووریی توركیا لەمساڵدا دەكەن و ساڵی ٢٠١٩ دەبێتە ساڵی داكشانەوەی ئابووریی توركیا، هەروەها پێشبینی دەكرێت لەمساڵدا ئابووریی توركیا بە ڕێژەی ٣٪ پاشەكشە بكات، ئەمەش دەبێتە هۆی ناسەقامگیریی بازاڕی وزەی توركیا و لە ئەنجامیشیدا كێشە ئابوورییەكانی وڵاتەكە قووڵتر دەبنەوە.
توركیا ساڵانە بە بەهای ٥٠ ملیار دۆلار، نەوت و گازی سرووشتی و گازی شل هاوردە دەكات، باشترین ڕێگەش لەبەردەمیدا دابەزاندنی خەرجیی هاوردەكردنی وزەیە، هەروەك پێدەچێت كە بەرپرسانی توركیا دەیانەوێت عێراق و هەرێمی كوردستان، لە ڕێگەی هەماهەنگیی نێوانیان، ڕڵێكی گەورە لە بازاڕی وزەی توركیادا بگێڕن.
