دوای تیرۆركردنی (ئەندرێ كارلۆڤ ) بالیۆزی روسیا لە توركیا ئایندەی ئێران و توركیا بەرە كوێ؟
خواكوڕك- راپۆرت
تیرۆركردنی بالیۆزی رووسیا وەك یەكەم هەولێ تێكدانی لێكنزیكبوونەوەكانی توركیا- روسیا سەیری دەكرێت, هەروەك پێشتریش كۆمەڵێك سەربازی تورك لە ئاسمانەوە بۆمبەباران كران و كوژران, ئەمەش وایكرد ئانكەرا داوای لێژنەیەكی نێودەوڵەتی بكات بۆ لێكۆلینەوە لە رووداوەكە، لەژێرچاودێری ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، هەڵبەتە تارانیش سڵی نەكردۆتەوە لە ھەوڵی ژەھراویكردنی پەیوەندیە تازەچاك بوەكەی (ئانكەرا – مۆسكۆ)، تا لە پەنای مڵملانێكانی نێوانیان پەرە بەپێشوەچوونی سیاسەتەكانی بدات لە گێژاوی سوریا.
لە ئێستادا بەهۆی ئەو گروپە تیرۆریستیانەی كە ئێران پشتگیریان دەكات, تەواوی پەنجەكان بۆ ئێران درێژكراونەتەوە, پێیان وایە تۆمەتبار و سوودمەندی یەكەمی ئەم تیرۆرە نێودەوڵەتییە، كە دەمێكە ئێران لە رێگای(Assassinations international networks)
كە تۆڕێكی مەترسیداری نێودەوڵەتیە، پەیوەندی راستەوخۆیان بە دەزگا هەواڵگریەكانی ناو ڕێكخراوە تیرۆرستیەكانی جیهانی هەیە وەك “پەكەكە و ئەلقاعیدە و بەرەی شام و جندلشام وحزب الله ” هەموو ئەو گروپانەی دروستی كردوون، لە تەواوی دونیا بە كاریان دەھێنێت بۆ گەیشتن بە مەرامەكانی، دواترینیان تیرۆركردنی بالیۆزی روسیا لە توركیا, بێگومان دەستبردن بۆ تیرۆركردنی (ئەندرێ كارلۆڤ) كە یەكێك بوو لە ھەرە بالیۆزە بەھێزەكانی مێژووی ٣٠ ساڵی رابردووی دیپلوماسیەتی روسیای فیدراڵ, هێندە ئاسان رووداوەكە پەردەپۆش نابێت, بەڵام توركیا ھەر زوو بۆ لێكۆلینەوەو بەدوا داچوونی نێودەوڵەتی نیاز پاكی خۆی نیشانداو جیاواز لە پلانەكانی تری رابردوو ھەنگاوی سیاسی و دیپڵوماسی خۆیی دەست پێكرد, بڕیاری ھاوكاری و ھەماھەنگی تەواوی دا.
چاودێری سیاسی و لێكۆلەر “محمد زاهید گول “لە تویتێكی خۆیدا لە تۆڕی كۆمەلایەتی تویتەر ئاماژەی دا بەوەی كە تیرۆركردنی بالیۆز (ئەندرێ كارلۆڤ ) كۆمەڵیك گۆڕانكاری لە ناوەڕۆكی ستراتیژی هەرێمی و سیاسەتی نێودەولەتی لە دوای خویدا دەكاتە دیفاكتۆ, چونكە رێگەدراوە بە ئەنجومەنی ئاسایش بۆ دەركردنی بڕیارێك لە دژی دەوڵەتێك یان گروپێك كە دەستی هەبووە لەم تاوانە، ئەگەرەكان وای دەردەخە لە كۆتایدا ئەوەی هەیە بڕیارەكان لە بەژەوەندی توركیا تەواو بێت, ئەمەش یەكجار گرنگە بۆ توركیا ئایندەی پەیوەبدییەكانی لەگەڵ روسیا، بە نمونە تیرۆركردنی (رەفیق حریری) سەرۆك وەزیرانی لوبنان ساڵی ٢٠٠٥ ئەو پیلانە تیرۆرستیەی لە پشتی بوون راست و دروستی هەمان سیناریۆ و دەرئانجاممان بۆ دەردەخات كە ئەوێش بریتی بوو ” لەتیرۆركردنی كەسێكی دیار بە پاڵپشتی ولاتێك لە كردەوەیەكی تیرۆرستی بە گروپێكی تری تیرۆرستی لە پێناو ئامانجێك” .
“سەنتەری دیپلۆماسیەتی ئێرانی “
دەزگایەكی ڕاویژكاری سەر بە وەزارەتی دەرەوەی ئێرانە تایبەتە بە توێژینەوە لەبارەی سیاسەتەكانی كۆماری ئیسلامی ، لە ناوچەكە و جیهان، هۆشداریداوە لە ڕێكەوتن و تێگەیشتنەكانی نێوان “روسیا-توركیا” لە بەزاندنی سنورەكان و پێشڕەویەكانی ئەم دواییەی سوپای توركیا لە (جەرابلوس ) لە سوریا بە ناوی “قەڵغانی فورات ” و بەھێزكردنی پێگەی سوپای توركیا لە نزیك باشیك و دەستێوەردانەكانی لە پرۆسەی رزگاری مووسل بە تایبەت لە “تەلعەفەر”، دەزگاكە ئەو كردەوەیەی توركیا بە زەنگێكی یەكجار مەترسیدار بۆ ھەژموونە سەربازییە بە ھێزەی ئێران لە سوریا ھەیەتی دەبینێت، كە بە سەدەھا فەرماندە و سەربازی لە پیناو بە كوشت داوە، شارەزایانی دەزگاكە ئاماژەیان بە ھەلوێست و لێدوانەكانی ئەردۆگان داوە سەبارەت بە سوننەی عێراق و سوریا بە مەترسیدار وێنای دەكەن، چونكە ھەر جوولەیەكی سەربازی و سیاسی توركیا لە ناو خاكی سوریا بە ڕێككەوتن لەگەڵ روسیا تەواو پێچەوانەی پێگە و ھەژموونی سوپای پاسداران دەبێت لە ناوچەكە ئەمەش دەریدەخات ململانیەكانی ئێران و توركیا لە خاكی سوریا گەورەیە، ھەر نزیكبوونەوەیەكی توركیاش لەگەڵ روسیا دەبێتە ھۆی نیگەرانیەكی سیاسی و دەروونی كاریگەر بۆ كۆماری ئیسلامی و جیهان بینینی سوپای پاسداران بۆ ناوچەكە “.
لە بەرامبەر ئەم ھۆشداریانەی “سەنتەری دیپلۆماسیەتی ئێرانی ” پەیوەندییەكانی روسیا – توركیا لە ماویەكی كورتدا تاران تۆمەتبارە كرد بە ئەنجامدانی دوو پرۆسەی شكستخواردوو: یەكەم / بۆمبارانكردنی پێگەیەكی سەربازی توركیا لە مانگی 10 ی 2016 لە ناو خاكی سوریا لە شاری “باب ” پاش ئەمە بەپەلە روسیا توركیای دڵنیا كردەوە، ئەو دەستی لەو رووداوە نەبووە”، لە رێگەی “ناتو” وە توركیا ئاگادار كرایەوە كەھیچ فڕۆكەیەكی ھاوپەیمانان جوڵەی لەم شێوەیەیان ئەنجام نەداوە، لێرەدا لایەنی سێهەم تاوانبار و بەرپرسیاری ئەو ئۆپەراسیۆنەیە، ئەویش كۆماری ئیسلامی ئێرانە، رۆژنامەی حوریەتی توركی ڕاپورتێكی بڵاو كردەوە پشتی بە كۆمەڵێك لێكۆڵینەوەی چڕی ھەواڵگری ئاسمانی سوپای توركیا بەستووە، تێدا دەركەتووە كێ ئەنجامدەری رووداوەكە بووە، ئەوێش ئاماژەی دابوو بەوەی فڕۆكەی ئەنجامدەری ھێرشەكە فرۆكەیەكی بێ فڕۆكەوانی ئێرانی بووە، حوریەت ئاشكرای كردبوو ھەواڵگری ھێزەكانی ئاسمانی سوریاش لە پەیوەندی بووە بۆ ھەمان مەبەست و توركیای دڵنیا كردوە لە بێئاگای خویان لەو تاوانە.
دووەم/ تیرۆركردنی بالیۆزی روسیا لە توركیا لە لایەن ئەفسەرێكی تورك، دەركەوتووە پەیوەندی ھەبووە لەگەڵ “بەرەی ئەحراری شام -جیش الفتح، ڕێكخراوێكی تیرۆرستیە و سەربە قاعیدەیە، مێژووی قاعیدە و ئێرانیش شایانی هەڵوێستە لەسەر كردنە، چونكە زۆر راپۆرتی ناوەندی ستراتیژیەكانی جیهان ئاماژە بە پەیوەندی ستراتیژی ئێران دەدەن لەگەڵ قاعیدە”
واتە وڵاتی گواستنەوەی سەركردەكانی قاعیدەیە لە ڕاپۆرتەكانی ھەوالگری و ڕاپورتی (كلاریۆن پرۆجێك) بەبەڵگەوە ئاماژە بەم ڕۆلەی ئێران كراوە بۆ ئەلقاعیدە و تاكو ئەمرۆش ئەو پەیوەندیانە كۆماری ئیسلامی ئێران لە ئەفغانستان و سوریاو پاكستان و عێراق بەردەوامی ھەیە، بۆ یەكلاكردنەوەی زۆر پرس بە كاریان دەھێنێت.
پێشبینیەكان بۆ جەنگێك لە نێوان توركیا و ئێران كە ٢٠٠ ساڵە لە ئاشتیدان دوور نیە، چونكە فراوانخوازی و ھەژموون و بەرژەوەندیە جۆربەجۆرەكانی ئەم دوو پۆست ئیمپراتۆریەتیانە تادێت گەورەتر و فراوانتر و ترسناكتر دەبێت.
گومانی تێدانیە كە ھەماھەنگی لە یەكنزیكبوونەوەكان”توركیا – روسیا ” ڕێخۆشكەر بووە بۆ كۆبوونەوەیەكی سێ قوڵی و توركیای بەفەرمی خستە ناو پرۆسەی چارەسەری رەوشی سوریا و دەركردنی بڕیارێك لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سەبارەت بە بارودۆخی شاری “حەلەب ” كە خستیە ژێر چاودێری بڕیارێكی نێودەوڵەتی و گرێنتی گواستنەوە و مانەوەی دانیشتوانی حەلەب مسۆگەر دەكات، لێرەشدا تاكە ھێزێك كە چالاكییەكانی سنووردار بكرێت و چاودێری پروسەكانی بكرێت ئەو ھێزە شەركەرە میلیشیانەیە كە سوپای پاسداران سەركردایەتیان دەكات لە حەلەب و دەورووبەری، ئەمەش بە شێوەیەكی گشتی لە بەرژەوەندی توركیا تەواو دەبێت و ئێران دوورتر دەخاتەوە لە ھەرپرۆسەیەكی چارەسەری تایبەت بە داھاتوویی سوریا، ئەمەش سەرۆكی ئەنجومەنی بەرژەوەندییەكانی رژێمی ئێران و جەنەڕال موحسین رەزایی بە مەترسی گەورە وەسفیان كردوە بۆ ڕۆڵی داھاتووی ئێران لە سوریا.
عەلی فائیز لە “گروپی قەیرانە نێو دەوڵەتیەكان “دەلێت ململانێیەكانی ئێران و توركیا؛ بەشێكە لە دووبارە كردنەوەی یارییەكی مێژوو لە نێوان ئیمپراتۆرەكانی بیزەنتی و فارسی بۆ دەستگرتن بەسەر ناوچەكانی میزۆپۆتامیا, بەڵام ئەم ململانێ مێژووییە فۆرمەكەی گۆڕاوە، لە دوو شێوە ئیمپڕاتوریەتی مەزھەبی خویی دەبینێتەوە، ئەویش (شیعە و سوننە)ــە ، ئەو پێی وایە ئەم قەیرانە درێژەی دەبێت؛ وڵاتان و مللەتانی نێوان ئەم دوو ھێزە ھەژموونخوازە سێكتارییە، ئەگەری ئەوە ھەیە جەنگی خوێناوی و دابەشكاری مەترسیدارتر بخۆڵقێنن لە “روژھەڵاتی ناوەراست – باكۆری ئەفریقا – ناوچەكانی قەوقاس و باڵكان “.
پسپۆرانی قەیرانە نێودەولەتیەكان، مێژووی جەنگی ئیمپراتۆرییەتەكان بە گرنگی دەزانن؛ ھەبوونی پێگەی سیاسی وسەربازی و دیپلۆماسی بەردەوامی ولاتانی ” ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا و ئەندامانی ئەنجونەنی ئاسایش ” لەو شوینانەی كە میزۆپۆتامیای كۆن بوون و ئیستاش بەشێكی گرنگی سوریا و عێراقن یەكجار گرنگە، یەكەم -بۆ رێگەگرتن لە ھەربەریەككەوتنێك ئەگەر ناراستەو خۆش بێت دووەم- بۆ پاراستنی دانیشتوان ئەو نەتەوە ئایزایانەی كە ھەزاران ساڵە لەسەر ئەو خاكە دەژین”.
سەرچاوەی زانیاری راپۆرتەكە
Baghdad Post
Clarion Project
Euro News
Al- Jazeera News
