ئیستبداد هاتەوە
دوای ئەوەی لە 2003 ڕژێمی بەعس لە لایەن ئەمەریكاوە ڕووخێندرا، سەركردایەتیی سیاسیی كورد بە تایبەت سەرۆك بارزانی و خوالێخۆشبوو مام جەلال لەگەڵ هێزە عێراقییەكان كاریان بۆ ئەوە كرد كە عێراق وا بنیات بنرێتەوە و بە شێوەیەك دابڕێژرێتەوە كە هیچ بوارێك بۆ سەرهەڵدانەوەی دیكتاتۆرییەت نەمێنێتەوە. خەڵكی عێراق و بە تایبەت گەلی كوردستان لە سەردەمی دیكتاتۆرییدا باجی زۆر گەورەیان دابوو. بۆیە ئەو ترسەی كە لە دیكتاتۆرییەت هەبوو زۆر لە شوێنی خۆیدا بوو. ئێمە بینیمان ئەگەر هێز و سەروەت و تواناكانی دەوڵەت لە دەستی كەسێكدا كۆ بكرێتەوە چ كارەساتێك ڕوو دەدات. بە تایبەتیش هیچ یاسا و دامەزراوەیەكیش لە عێراقدا نەبووە بتوانێ ئەو دیكتاتۆرە لغاو بكات.
دوای 2003 بۆ بەردەوامی و ڕێكخستنەوەی ژیانی گشتیی پێویست بوو عێراق دووبارە ببێتە خاوەنی سیادە و دەستەڵاتی خۆی كە بەختەوەری بۆ دانیشتوان و پێكهاتەكانی بەدی بهێنێت. بەڵام ترس لە دیكتاتۆرییەت هەر هەبوو بە تایبەت لەناو شیعە و كورد. لەبەر ئەوە ئەندازیارەكانی عێراقی تازە ویستیان لە دوو ڕێگەی سەرەكییەوە دەستەڵات لغاو بكەن بۆ ئەوەی نەتوانێ بەرەو ئیستبداد هەنگاو بنێت و دیسان جەهەننەم لە عێراقدا بێتە كایەوە. ڕێگەی یەكەم دەستوور بوو، لە دەستووردا بە وازحی ئاماژە بە پێناسەی نوێی عێراق و دیموكراتیبوون و فرەیی و فیدڕاڵی كرا. ڕێگەی دووەمیش بەهێزكردنی دامەزراوەكان بوو. دامەزراوەكانی عێراق لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە بەسەر سێ پێكهاتەی سەرەكیی و لایەنە سیاسییەكاندا دابەش دەكرا. ئەم دابەشبوونە بە واتای دابەشبوونی دەستەڵاتیش دەهات كە خۆی لە خۆیدا لغاوكردنی دەستەڵاتە بۆ ئەوەی بیر لە تاكڕۆیی نەكاتەوە و ئەگەریش ملی نایە ڕێگەی ئیستبداد ئەوە بەهۆی زنجیر و كۆتوبەندی دەستوور و دامەزراوەكان لغاو بكرێت و لە ئەرز بدرێت.
دوای پەسەندبوونی دەستوور هەموو شتێك بە باشی دەهاتە پێشچاو. دیكتاتۆر و سیستەمی تاكحزبی لە عێراقدا نەمابوون. شیعەكان لە سەرەتا مەمنوون بوون كە عێراق فیدڕاڵی بێت و سوننەكان واقعی تازەیان پێ هەزم نەدەكرا. شیعە و كورد هاوپەیمان بوون و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش كاری لەسەر ئەوە دەكرد پێكهاتەی سوننە لەگەڵ دۆخی تازەدا ئاشت بكاتەوە. بەڵام ئەم كەشە ئیجابییە هێندەی نەخایاند و وردە وردە جۆرێكی تری ئیستبداد لە تەقەلای ئەوەدا بوو بكەوێتە سەر پێ. عێراق لە دیكتاتۆر و ئایدیۆلۆژیای شموولیی تاكحزب ڕزگاری بوو بەڵام دێوی تاییفەگەری چرنۆكی خۆی تیژ دەكرد كە دەكرا لە دیكتاتۆرییەتی پێشوو خەتەرناكتر بێت چونكە لە ئەرزدانی دیكتاتۆرێك ڕەنگە ئاسان بێت بەڵام چۆن دەكرێ ڕووبەڕووی تاییفەك ببیتەوە كە جۆرێك لە مەشرووعییەتی مەزهەبی و مێژوویی و جەماوەریی هەیە و دەستیشی بەسەر دامەزراوەكانی دەوڵەتدا گرتووە و لە هەمانكاتدا خاوەنی سیستەمێكە كە بەردەوام بەها و نەریت و ناونیشان و ڕمووز بەرهەم دەهێنێت و خۆراكی فكری و عەقیدەتی دەداتە جەماوەری خۆی.
سەرۆك بارزانی زووتر لە هەموو كەس هەستی بەو مەترسییە كرد كە عێراق بەرەو ئیستبدادێكی تر هەنگاو دەنێت. هەر چەندە بۆ پاراستنی پێكهاتەكان دەستوور و پڕەنسیپەكانی تەوافوق و شەراكەت و تەوازون وەك گەرەنتی دانرابوون بەڵام ئەمانە یەك لە دوای یەك پێشێل كران. هاتنی داعش و دەستوەردانی هەرێمایەتی هێندەی تر یارمەتیی ئەوەی دا كە سالارانی تاییفەگەریی بتوانن ڕێگە بۆ ئیستبدادی تاییفی و سەپاندنی لۆژیكی زۆرینە خۆش بكەن. ئێستا سیاسەتمەدارانی شیعەی عێراق پێیان ناوەتە ئەو قۆناغە و بە هەموو شێوەیەك حەق بە خۆ دەدەن كە بە پێی پێوەر و ویستە تاییفەییەكانی خۆیان مامەڵە لەگەڵ بەشەكانی تری عێراقدا بكەن. دامەزراوە ئەمنی و سەربازی و ئابووری و سیاسی و یاساییە گرنگەكان لە دەست ئەوان دان و دەستووریش بە ئاسانی خرایە ژێر پێ و كۆمەڵگەی مەدەنیش ئەو هێزەی نەبووە ڕێگە لە گەشەی ئەو جۆرە ئیستبدادە بگرێت. تاییفەگەرییە تازەكە تەنیا بەوە ڕازی نییە كە دەستی لە جومگە سەرەكییەكانی هێزی وڵات گیر بخوات بەڵكو بیر لە دەستبەسەرداگرتنی خاك و جیۆگرافیا و هزر و هۆشی پێكهاتەكانی تریشدا دەكاتەوە. ئەوان كاریان بۆ ئەوە كردووە حەشدی ئێزیدی و حەشدی سوننی و حەشدی كوردی دروست بكەن، تەنانەت توانیویانە حەشدی مەسیحیش لە نەینەوا پێك بهێنن. ئەم تابڵۆیە تازەیە هیچ كات لە فكری ئەندازیارانی عێراقی تازەدا نەبوو و كەسیش ئەسڵەن تەوقوعی ئەوەی نەدەكرد دەوڵەتی دیموكراتی فیدڕاڵ شێوەی دەوڵەتێكی تاییفی وەربگرێت.
تێكشكاندنی داعش بیانوویەكی باش بوو بۆ ئەوەی شیعەكان بتوانن دەست بەسەر ئیرادە و جیۆگرافیای سوننەدا بگرن. پەرتەوازەیی كورد و ئەو ناكۆكییە ئاستنزمەی لە ناو كوردیشدا هەیە دەرفەتی زیاتری بە عەرەبە شیعە فراوانخوازەكان دا بنەماكانی ئیستبدادی تاییفی لە عێراقی تازەدا توندوتۆڵ بكەن و پشت لە دەستوور و پڕەنسیپەكانی تر بكەن. هەتا ئەو كاتەی كورد لە بەغدا دا هاوهەڵوێست بوو كەس جورئەتی ئەوەی نەبوو بە ئاشكرا دژایەتی و سووكایەتی بە مافەكانی كورد بكات.
پێویستە لایەنە كوردییەكان بە خۆ بێنەوە و دیمەنەكە باشتر ببینن و واز لەو نمایش و دژایەتییە هەرزان و نزمە بێنن كە لە بەرانبەر یەكتردا گرتوویانەتەبەر. كێشە نییە با ناكۆكی سیاسی هەبێت بەڵام هەندێ بابەتی ستراتیژیی گرنگ هەن كە ناكرێ بە خەیاڵی سەتحی و هەرزەكارانە بدرێتە دەستی ڕەشەبا. ئیستبدادی تاییفی بە هەموو هێزییەوە لە كەمینە و قەتیش تێر نابێت. چاوی بڕیوەتە ئەوەی هەموو لایەك بكاتە عەبد و شوێنكەوتووی خۆی و ئیرادەی لێ بستێنێت.
