عێراقی دوای سوتاندنی كونسولخانەی نەجەف

هەر لەسەرەتاوە دەركەوتنی خۆپێشاندەران بەم بوێریە زۆرە گومانی زۆری لای نوخبەی سیاسی ئێستای عێراقی دروست كرد، كە دەبێت هێزێكی گەورە لە پشتی ئەم خۆپێشاندەرانە هەبێت، بەڵام جارێكی تر بە ئەقلیەتی نەزەریەی موئامەرە رووبەرووی خۆپێشاندەران بوونەوە، گوایە دەستی ئێمارات یان سعودیا یان ئەمریكا لە پشتی خۆپێشاندەرەكانی عێراقە، ئەم جۆڕ لە بیركردنەوەیە لە عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەراست مێژووێكی دێرینی هەیە، كە هەموو شت دەبەستێتەوە بە نەزەریەی موئامەرە، بەڵام ئایا ئەم خوێندنەوەیە، چ ئامانجێكی پێكا؟ ئایا دۆخەكەی ئەم فۆرمە لە بیركردنەوەیە زیاتر پەرەی بە خۆپێشاندەران نەدا؟ بێگومان خوێنەوەی دۆخەكە بە فۆرمێكی كلاسیكی نەزەریەی موئامەرە وای كرد خۆپێشاندەرێكی زۆر خوێنیان برژێت، دۆخەكە بەتەواوی لەدەست دەرچێت، بەڵام ئێستا كاتی ئەوە هاتووە واقیعانە ئەم فۆرمە لە خۆپێشاندانەی عێراق بخرێتە بەردەم رای گشتی و ئامانجەكانیشی دیاری بكرێت، چونكە ناكرێت بیانووەكانی خۆپێشاندان لە عێراق بە ئاسانی وەربگیرێت، لەم بارەیەوە هۆشداریەك لە عێراق هەیە كە مێژووەكەی دەگەرێتەوە بۆ ساڵی 2010 كە سەرۆك بارزانی زۆر بەروونی ئاشكرای كرد كە عێراق بەرەو هەڵدێر دەچێت، بەڵام نوخبەی لە خۆبایی سیاسی دوای 2003 عێراق گوێیان لە سەرۆك بارزانی نەگرت، تا كار گەیشتە ئێرە ئێستاش كار لە كار ترازاوە”.

هێزی خۆپێشاندەرانی عێراق لە كوێ دێت؟

دەستبردن بۆ سوتاندنی مەرقەدی بنەماڵەی حەکیم و سوتاندنی وێنەی خامەنەیی و کونسولخانەی ئێران لە نەجەف و ھەرشەکردن لە مەرجەعیەتی سیستانی، پێمان دەلێت كە جۆڕ هێزێكی تر لە عێراق لەدایك دەبێت، ئەم هێزەش لەبەرامبەر هەڵتەكاندنی تەواوی سیستەمی سیاسی و ئاینی دوای 2003ی عێراقە، ئەم هێزە لە چەك یان دەوڵەتانی ناوچەكەدا نایەت وەك ئەوەی كە نوخبەی سیاسی كلاسیكی دوای 2003 بەنەزەریەی موئامەرە بەستیانەوە، سەرچاوەی ئەو هێزە لە زێدەرۆی ئێران لە كۆنترۆڵی عێراق و بوونی نوخبەی سیاسی باو لە عێراق بە مورتەزەقەی ئێران، كە بە دوو ئاراستەش هەنگاو دەنێت، ئەویش باس لەسەروەری عێراق و راماڵینی ئێران و كۆتایی هێنان بە مورتەزەقەی نوخبەی سیاسی دوای 2003وە دێت، ئەم ئاراستە روون و راشكاوانەی لە ناو خۆپێشاندەران دا هەیە، لەرووی روونی روئیایی سیاسیانەوە، بۆ هەموو كەسێكی بە دیقەت ئاشكرایە، چونكە دروشمەكانی خۆپێشاندانی عێراق زۆر راشكاوانە، باس لە رۆیشتنی تەواوی هێزەكان و ئێران دەكەن لە عێراق، بەڵام ئامانجەكەیان مەترسیدارە، ئەویش گەرانەوەی عێراقە بۆ دیكتاتۆری و كۆتایی سیستەمی سیاسی عێراق و جۆڕ فۆرمێك لە قەومی و عروبی كە هیچ دەرفەتێك نادات جگە لە عەرەب لەناو عێراقدا مافی هەبێت”.

ئاراستەی خۆپێشاندەرەكان چیە؟

لە چوارچێوەی ئەو دروشم و ئامانجانەی كە خۆپێشاندەرەكان ئاراستەی دەكەن، دوو جۆڕ بیری سیاسی جیاواز لە پێشەوەی خۆپێشاندەرەكانن:

یەكەمیان: فۆرمێك لە قەومی و عروبی عێراقی+ شیعی لە ناو خۆپێشاندەرەكانە، كە تا ئاستی هەڵتەكانی مەرجەعیەتی سیستانی هەنگاو دەنێت، سەرسەخترین جۆڕ ئاراستەیە دژی ئێران”.

دووەمین : جۆڕ فۆرمێكی تری دەرپەریوی دژە گەندەڵی و سەروەری خوازی ئاینی شیعیە بەڵام تا سەر ئێسقان دژی بە دەستێوەردانی ئێران و جۆڕ فۆرمێكی سەربەخۆخوازانەی عێراقیە”.

ئەم دوو جۆڕ حۆپێشاندەرە، لە هەموو خاڵەكاندا كۆكن، هەمووشیان دواجار لە ژێر باڵی ئاراستەی سیاسی موقتەدا سەدر سەر دەردەكەن،

ئەم دوو جۆڕ لە ئارستەیە، كە تەواوی خۆپێشاندانی عێراقی كۆنترۆڵكردووە، گەورەترین بیانوویان لەدەستە بۆ هەڵتەكانی تەواوی سیستەمی سیاسی و ئەو جۆڕە لە فۆرمی ئاینی و مەرجەعیەتە، ئەویش گەندەڵی سەرسورهێنەرەكەی عێراق دوای 2003، ئەم خۆپێشاندانەی عێراق بەهیچ یەكێك لە چارەسەرەكان رازی نیە، بەڵام پرسیار ئەوەیە چەند دەتوانێت درێژە بەم جۆڕە لە خۆپێشاندانە بدات؟ وەڵام ئەم پرسیارە جارێ لێدەگەرێین، دێنە سەر ئەوەی ئایا هەر دوو جۆڕ خۆپێشاندان رازین لە ژێر سێبەری قیادەی موقتەدا سەدر بن؟ ئەی پرسیار ئەوەیە بۆچی دروشم دژی موقتەدا سەدریش بوونی هەیە لەناو خۆپێشاندان؟

هیچ خۆپێشاندانێكی “لەدەست دەرچوو”ی وەك عێراق، ناتوانرێت بە سەركردەیەك كۆنترۆڵ بكرێت، بەڵام بە ئاراستە و ژیری سەركردە دەتوانرێت دواجار لە چوارچێوەی بەرژەوەندی خۆی دا كۆتای پێ بێنێت، ئەوەی لە عێراقدا زۆر ژێرانە مامەڵە لەگەڵ خۆپێشاندانەكانی عێراق دەكات و جۆڕێك لە قیادەكردنی دەكات، موقتەدا سەدرە، وە هێزی موقتەدا سەدریشە لە پشتی ئەم خۆپێشاندانە نمایشی دەكات، بەڵام پرسیار ئەوەیە موقتەدا سەدرێكی پۆپۆلیست چۆن ئەوها ژیرانە مامەڵە دەكات؟ ئایا بەراستی لە پشتی فكرەی موقتەدا سەدر چ مێژووێك هەیە؟

موقتەدا سەدر كێیە؟

موقتەدا سەدر كوری محمد سەدرە كە دواجار ئێرانی خومەینی و عێراقی سەدام لەسەر نەمانی محمد سەدر هاوبۆچوون بوون، چونكە تاكە جۆڕك لە مەرجەعیەتی شیعەبوو، كە مزگەوتی كردە شوێن نوێژی هەردوو مەزهەب لە تەنیشت یەكدا، ئەم جۆڕ دونیا بینینەی محمد سەدر مەترسیدار بوو، هەم بەسەر عروبی بەعسی هەم بەسەر رژێمی شیعی ئێران، بۆیە هەردوو رژێم هاوبەش بوون لە نەمانی ئەم جۆڕە لە فۆرمە فكرە لە ناو شیعەدا، چونكە هیچ رەواجێكی بۆ سەرداری شیعەی ناوچەكە بۆ ئێران نەدەهێشتەوە كە بەرنامەی ستراتیژی كۆماری ئیسلامی ئێران بوو، هەم هیچ رەوایەتیەكی بۆ قەومی و عروبی سەدام نەدەهێشتەوە، بۆیە موقتەدا سەدر لەناو ئەو جۆڕ لە فۆرمە فكریە سەری هەڵداوە و ئەم رێبازە ستراتیژەی بنەماڵەكەی لە پشتی موقتەدا سەدر هەیە، ئەمەش هێزی واقیعی موقتەدا سەدرە، كە دواجار قیادەی ئەم دوو جۆڕە لە خۆپێشاندانە دەكات، بەم رێبازە مێژوویە و پاشخانە بەهێزە فكریە كە مەترسیەكی گەورەیە هەم بەسەر ئێران و هەم بەسەر كوردیش”.

چونكە دواجار موقتەدا سەدر هەم سوونە هەم شیعە لە ژێر یەك فكرەی عروبی عێراقی دا كۆدەكاتەوە، بەسەركردایەتی خۆی ئاراستەیان دەكات”.

ئایا عێراق لەبەردەم چەند سیناریۆیە ؟

راستە خۆپێشاندەرانی عێراق پشت ئەستوورن بە دونیابینینێكی روون و بیانووێكی بەهێز و كۆتایی سیستەمی بەرەو هەڵدێربراوی عێراقی دوای 2003ە، بەڵام ئایا توانا و هێزی خۆپێشاندەران لەبەردەم نوخبەی گەندەڵی سیاسی دوای 2003ی عێراق و رێگریەكانی ئێران لە گەیشتن بە ئامانجەكانیان، دەتوانن سەركەوتوو بن؟ لەوەڵامی ئەو پرسیارەدا پێویستمان بە كاتە، بەڵام هەموو ئەگەرەكان لەبەردەم عێراقدا واڵان، یان رێكەوتنی و چۆكدادانی ئێران بۆ موقتەدا سەرد یان گۆڕێنی خۆپێشاندان بۆ شۆرەشی چەكداری”شەری ئەهلی”، كە دواجار ئەم شۆرەشە كۆتایی بەعێراق دەهێنێت. یان چۆكدادانی موقتەدا سەدر و خۆپێشاندەران بۆ ئێران، ئەوانە سێ سیناریۆی بەردەم خۆپێشاندانەكانی عێراقە، بەڵام لە ئێستادا زووە بریار لەسەر سێ سیناریۆكەی بەردەم عێراق بدەیت كە دواجار دەبێت عێراق بە سیناریۆیەك دا تێپەرێت.

خۆپێشاندان و كورد؟

خۆی لە بنەرەتدا پێچەوانەی هەموو بۆچوونەكان، خۆپێشاندەرانی عێراق چەند هەنگاو بنێت بۆ ئامانجەكەیان ئەوەندە دەكەوێتە بەردەم كورد، چونكە ئامانجی خۆپێشاندانەكان مەترسیدار ترین ئامانجە، كە خۆی دەبینێتەوە، لەم خاڵانە، هەڵوەشاندنەوەی تەواوی سیستەمی سیاسی عێراق كە لەرووی دەستووریەوە، پێشكەوتووترین سیستەمە، بەڵام جێبەجێ نەكردنی دەستوور لە عێراق بۆتە هۆكاری تەقین و بەلارێدا بردنی عێراق، بەڵام خۆپێشاندەرانی عێراق بەدوای هەڵتەكاندنی و فرێدانی تەواوی سیستەمی سیاسی و دەستووری عێراقە، بۆیە خۆپێشاندانی عێراق ئەوەندە لەرووی ئامانجەوە دەكەوێتە دژایەتی كورد كە تەنانەت هیچ پێكهاتەیەك جگە لە عەرەب لەناو ئەو عێراقەدا قبوڵ ناكات، لە دونیا بینینی سەدر و خۆپێشاندەرانی عێراقدا هیچ مافێكی هەرێمی و سیاسی و ئابوری بۆ كورد نیە، لەچوارچێوەی دونیابینینی عروبی مامەڵە لەگەڵ كورد دەكرێت، كە دەبێت بەم جۆڕە مامەڵەیەی لەكەركووك دەكرێت لەهەمبەر كورد زۆر سوپاسگوزار بین بۆیە خۆپێشاندەرانی عێراق خواستی دیكتاتۆری و زالبوونی فكرەی عروبی و عێراقی گەراوە بۆ هاوشێوەی سەردەمی بەعس لە مێشكیاندا خۆزگەی روونی ئەوانە.

دوا سوتانی ئێران لە نەجەف

دوای دووجار لە سوتاندنی كونسوڵخانەی ئێران لە نەجەف كە پیرۆزترین شوێنە لە عێراق بۆ شیعەكان، ئێران تووندتر دەكەوێتە بەردەم خۆپێشاندەرەكانی عێراق، بەڵام ئایا ئێرانی ئێستاش هەمان ئێرانی پێشترە؟ وەڵامی ئەو پرسیارەش روونە كە ئێرانی ئێستا تەواو لاوازە، بۆیە لەم لاوازیەی ئێرانیشدا سوتاندنی لە عێراقدا ئامانجی روونی خۆپێشاندەرانە، كەوایە، ئێرانی لاواز لەبەردەم خۆپێشاندەرێكی بەهێز لە عێراق دایە، دەستبردنش بۆ ئێران لە نەجەف نیشانەی زۆر روونی بەهێز و بەرو پێشەوە چوونی خۆپێشاندانە دژی ئێران، هۆكاری ئەو هەڵەیەش لە خواستی ئێران بۆ كۆنترۆڵكردنی تەواوی عێراق دێت، بێ گوێدان بە سەروەری گەلانی عێراق، ئەمە هەڵە گەورەیەی ئێران بوو لە خواستی كۆنترۆڵی هەموو عێراق، باجی قورسی بە ئێران دەدات، چونكە ئێران هیچ سەروەریەكی بۆ عێراقیەكان نهێشتەوە، بەتەواوی نوخبەی زاڵی دەسەڵاتداری عێراقی پڕ لە مورتەزەقە كرد، ئەمە وای كرد ئەم فەزیحەتە لە گەندەڵی لە عێراق دروست ببێت و بەم شێوەیە عێراق بەرەو هەڵدێر ببرێت.