بەرژەوەندیی دەوڵەتان، لە دەوڵەتی كوردستان
عارف قوربانی
توركەكان قسەیەكی بەربڵاویان هەیە دەڵێن: “خۆزگەمان بە عەقڵی كورد لە دوای رووداوەكان”. ئەمە ئەگەر بە دیوێكدا ئاماژە بێت بۆ توانای كورد لە لێكدانەوە و شەنوكەوكردنی رووداوەكان، بەدیوێكی تریدا بە جۆرێك وێنای كورد دەردەخات كە نە دەتوانن پێشتر درك بە پێشهاتەكان بكەن و نە لەكاتی رووداوەكانیش لێهاتوویی ئەوەیان هەیە مامەڵەی دروستی لەگەڵ بكەن، بەڵام كە رووداوەكە تێپەڕی، ئەوكات عەقڵێكی حەكیمانەیان هەیە بۆ هەڵسەنگاندنی.
ئەگەر لەم گۆشەنیگایەوە تەماشایەكی مێژووی دوور و نزیكی میللەتەكەمان بكەین و بمانەوێ لەوە بكۆڵینەوە بۆچی گەل و نەتەوەكانی ئەم ناوچەیە هەموویان بوون بە خاوەنی دەوڵەتی خۆیان و بە تەنها كورد بەژێردەستەیی ماوەتەوە، دەیان وێستگەی مێژوویی دەبینین كە پێمانوایە دەرفەتی ئەوەی تێدا بووە كورد بەهۆیانەوە ببێتە خاوەن قەوارەیەكی دانپێدانراوی نێودەوڵەتی، بەڵام كە نەیتوانیوە بەو مافە بگات، بەدڵنیاییەوە هۆكارەكەی ئەوە بووە لە چركەساتی دەرفەتەكاندا میر و سەردار و رابەرانی كورد دركیان بە بوونی دەرفەتێكی وا نەكردووە.
ئێستا لە هەلومەرجێكی گۆڕاودا پێچەوانەی ئەو مێژووەی كە هەمیشە رەخنەی دەكەین، بە درككردن بە كۆمەڵێك گۆڕانكاری و پێشهاتی تازە لە ناوچەكە، چ لە ناوخۆ و چ لە ئاستی ناوەندەكانی توێژینەوە نێودەوڵەتییەكان و وڵاتانی كاریگەر لەسەر سیاسەتی نێودەوڵەتان، قسەوباسێكی گەرم لەسەر دەرفەت بۆ سەربەخۆیی كوردستان دەكرێت. لە ناوخۆی هەرێمی كوردستان هەندێ رێكار گیراونەتەبەر بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی و هێزە سەرەكییەكانی كوردستان بەتایبەتی (پارتی و یەكێتی) هەنگاو بەو ئاراستەیە دەنێن كە كورد بتوانێ دوای كۆتایی شەڕی داعش بگاتە ئامانجی خۆی.
من نازانم ئەم هێزە سیاسیانەی سەر گۆڕەپانی سیاسیی كوردستان لەئاستی ئەو بەرپرسیارێتییەدا دەبن و دەتوانن كوردستان بگەیەننە كەناری ئارامی یاخود نا. نازانم هەموویان وەك ئەوەی كە هەیە دەرفەتەكان دەبینن، یاخود پاش ئەوەی بارودۆخەكە بەجۆرێكی تر پێچەوانە بووەوە، ئەوكات ئاخ بۆ لەدەستچوونی هەڵدەكێشن. ئەوەیان هەنگاوەكانی ئایندەی هێزە سیاسییەكان بەرچاومان روونتر دەكاتەوە كە ئایا هەست بە دەرفەتەكان دەكەن؟ هەستكردن بە بەرپرسیارێتی نیشتمانی و نەتەوەیی زاڵیان دەكات بەسەر ئەم ناتەباییە سیاسی و ناكۆكیانەی نێوانیان، یاخود كێشەو گیروگرفتەكانی نێوانیان زاڵ دەكەن بەسەر ئەو هەل و دەرفەتانەی بۆ كورد رەخساون.
ئێستا كۆمەڵێك فاكتەری نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی یەكانگیر بوون و بەهۆیانەوە دۆخێك دروست بووە كە دەرفەتی ئەوەی تێدایە كورد بە ئاسانی بتوانێت دەوڵەتی كوردستان رابگەیەنێت. ئەوەی لە رابردوودا رێگر بووە لەوەی دەوڵەتی كوردستان دروستبێت، بەرژەوەندیی وڵاتانی ناوچەكە و زلهێزەكانی دونیا بووە. ئێستا بارودۆخەكە پێچەوانە بووەتەوە، كۆمەڵێك فاكتەر و هاوكێشەی تازە جۆرێك لە بەرژەوەندیی هاوبەشی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی دروستكردووە كە بەرژەوەندییان لەوەدایە دەوڵەتی كوردستان دروست بكرێت.
ئەمریكا و رووسیا وەك دوو هێزی كاریگەر لەسەر ئێستا و ئایندەی جیهان، پاش زیاتر لە چارەكە سەدەیەك لە شەڕی ساردی نێوان جەمسەرەكان، جارێكی تر خەریكی بەهێزكردنەوەی پێگە و هەژموونی خۆیانن لەم ناوچەیە و هەردوولایان بەدووی دۆست و هاوپەیمانی تازەدا دەگەڕێن، جیۆپۆلەتیكی كوردستان بۆ هاوكێشە و هاوسەنگیی ململانێكانی داهاتووی ناوچەكە بایەخێكی گەورەی دەبێت و هەردوولا دەیانەوێ ئەم جوگرافیایە ناسنامەیەكی نێودەوڵەتی هەبێت تا لە بەرژەوەندیی هێز و هەژموونی خۆیاندا بەكاری بەرن، بەتایبەت ئەمریكا پێویستی بە جوگرافیایەكی لەم شێوەیە هەیە.
تورك و فارس و عەرەب وەك سێ نەتەوەی سەردەستەی ناوچەكە كە بەدرێژایی مێژوویەكی درێژ كوردستانیان لەنێوان خۆیاندا دابەش كردووە و هەریەكەیان داگیركەرێكی بەشێك لە خاك و خەڵكی كوردستان بوون، ئێستا هەریەكە و بۆ ئامانجی خۆی بەرژەوەندییان لەوەدایە كوردستان سەربەخۆ بێت. خاڵی هاوبەشی ئێران و توركیا لەوەدایە كە سیاسەتی نێودەوڵەتی دەرفەتی ئەوە نادات چوار دەوڵەتی كوردی دروستبێت، تەنها یەك دەوڵەت دروست دەبێت و دەوڵەتێكی گەورە و بەهێزیش نابێت، كەواتا بەرژەوەندیی توركیا و ئێران لەوەدایە لە كوردستانی عێراق یان سووریا دەوڵەتی كوردستان دروست بكرێت كە لانیكەم لە ئێستاوە بۆ داهاتوویەكی دوور دەبێتە زامنی یەكپارچەیی خاكی وڵاتەكانی ئەوان.
توركیا وەك وڵاتێكی بەكاربەری وزە ئومێدی زۆری لەسەر ئەوە هەڵچنیوە كە پێویستییەكانی لە وزەی كوردستان تێر بكات، ئەگەر بە نرخی نێودەوڵەتیش بیدرێتێ، بەهۆی نزیكی و ئاسانی لە گواستنەوەی، هەرزانتر دەگاتە دەستی، چجای ئەوەی بە چەند رێككەوتنێكی پێشوەختە لەگەڵ هەرێمی كوردستان دڵنیایی زیاتری بۆ خۆی دەستەبەر كردووە. ئەم سەرچاوە سروشتیانەی لە جوگرافیای دەوڵەتی كوردستاندان، بۆ توركیا لە دەستێكی ئەمینتردایە وەك لەوەی لای بەغدا یان دیمەشق بێت كە ئەوكات وەك كارتی گوشار لەدژی بەكاردەبرێن. هەروەها دوای ئەوەی هیلالی شیعی خەریكە بە ئەنجام دەگات، بۆ توركیا زۆر گرنگە دەوڵەتی كوردستان ببێتە لەمپەر لەبەردەم هەژموونی شیعە، بەمەش لە ئەگەر و مەترسی بەریەككەوتن دووری دەخاتەوە.
ئێران چەندین سەدەیە چاوی لە دەرفەتێكە دەستی بگاتەوە بەخاك و مەزاری شیعەكان لە عێراق و ناسنامەی دەوڵەتەكە بگۆڕێت بۆ وڵاتێكی شیعەی عەرەبی، لە دوای رووخانی سەدام و كشانەوەی ئەمریكا، ئەو هەلەی بۆ رەخساوە و بە ئاسانی لەدەستی نادات، تەنها رێگرێك لەبەردەم گەیشتنی بەو ئامانجە، مانەوەی كوردە لە عێراقدا. دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان لەسەر بەشە خاكی باشوور، لە بەرامبەردا راستەوخۆ بە شیعەبوونی دەوڵەتی عێراق دەگەیەنێت، ئەمەش خواستی هاوبەشی عێراق و ئێرانە، لەهەمانكاتدا خزمەتە بەتەواوكردنی هیلالی شیعی.
ئەوروپا بەهۆی زیاتر لە سێ ئامانج بەرژەوەندییان لەوەدایە دەوڵەتی كوردستان دروست بێت. بەهۆی كرانەوەی جیهان بەڕووی یەكتری و تێكەڵبوونی كولتوورە جیاوازەكان، تیرۆر دەرگاوانەكانی ئەوروپای بڕی و چووەتە نێو ماڵی ئەوروپییەكانەوە. توركیا دیوارێكی شاش بوو، پێویستیان بە لەمپەری زیاتر هەیە لەبەردەم دیوار و سنوورەكانی ئەوروپا. بەتایبەتیش كاتێك لەشەڕی داعش بینییان كورد جەنگاوەری ئازا بوون لە شكاندنی ئەفسانەی داعش. یەكێكی تر لە مەترسییەكانی ئەوروپا كۆچی بەكۆمەڵی ئاوارەیە رووە و وڵاتەكانی ئەوان، لە سێ ساڵی رابردوودا بەهۆی جەنگی داعشەوە كەمتر لەو ژمارە ئاوارەیەی لە كوردستان داڵدە دراون، روویان كردە ئەوروپا، ئەوەش بۆیان بووە بە كێشەیەكی ئاڵۆز. دەوڵەتی كوردستان لەڕووی مرۆییەوە ئەركی زۆر لەكۆڵ ئەوان دەكاتەوە.
لەو دوو خاڵەش گرنگتر بۆ ئەوروپا، بوونی وزەیەكی زۆرە لە كوردستان، بەتایبەتی غازی سروشتی. ئەوان بەهۆی كێشەكانیان لەگەڵ رووسیا و ئێران، لەڕووی ستراتیژییەوە ئومێدیان لەسەر سەرچاوەی بەدیلە، كوردستان بۆ ئەوان ئەو بەدیلەیە كە ئاسان و هەرزانتر دەستیان پێی رادەگات.
مەرج نییە هیچكام لەم وڵاتانە ئەو خواست و بەرژەوەندیانە رابگەیەنن، بەڵام پێویستە كوردستان خۆی بەرچاو روون بێت لەوەی لە دۆخێكی وەك ئێستادا دەوڵەتەكەی ئەم بەرژەوەندیانە دروست دەكات و ئەوەش یارمەتیدەر دەبێت بۆ رازیبوونیان و لە دوای راگەیاندنیشی دڵنیایی و زامنی دانپێدانانە بە دەوڵەتی كوردستاندا.
