سوریا دەبێتە سەرەتای گەڕانەوەی ئیمپراتۆریەتی بۆتین؟

غازی حەسەن

رووداوەکانی سوریا‌و کۆتایی هاتنی شەڕی حەلەب‌و کۆنترۆلکردنەوەی لەلایەن سوپای سوریا‌، بەهاوپەیمانی لەگەڵ میلیشیاکانی لوبنان‌و سەر بەئێران، بەهاوکاری سەربازیی‌و هەواڵگری روسیا لەسەر زەوی‌و هەروەها دیبلۆماسیەتی روسیا لەئەنجوومەنی ئاسایشدا، ببێتە هەنگاوێک بۆ کۆتایی پێهینانی شەڕ‌و رووداوە خوێناوییەکانی نێو سوریا‌و دواتریش گێڕانەوەی دەسەڵات‌و پێگەی بەهێزی روسیا لەئاستی نێودەوڵەتی بەسەرۆکایەتی بۆتین.

خستنەخوارەوەی فڕۆکە روسییەکە‌و کوژرانی بالوێزی روسیا لەئەنقەرە پێچەوانەی ئەو شتانە بوون، کەرەچاودەکرا ئەم دوو وڵاتە تووشی ئاڵۆزی بن، خەریکە پەیوەندییە ستراتیژییەکانی  مۆسکۆ‌و ئەنقەرە بەرەو بەهێزی دەچێت، لەهەمان کاتدا تورکیاو  ئسیرائیل دوای گرژبوونی پەیوەندییەکانیان بەرەو ئاسایی بوونەدەچن، پرسیاری سەرەکی ئەوەیە، لەم نزیکبوونەوە‌و گۆرانکارییە دیبلۆماسیانەی روودەدەن، ئێران چەندە دەتوانێت نیگەرانییەکانی لەم نزیکبوونەوانەی تورکیا‌و روسیا‌و ئیسرائیل بشارێتەوە، لەکاتێکدا بێدەنگی تورکیا لەبەرانبەر کەوتنی حەلەب‌و لێدانی بەرهەڵستکارەکانی رژێمی ئەسەد لەنێو سوریا لەقازانجی سیاسەتی ئێران‌و سوریاو روسیایە، گرینگترین شتێک کەدەبێت بەدواتیدا بگەڕێین، ئایا پێگەی کورد لەنێو هاوکێشە نوێیەکانی پەیوەندییەکانی ئەم دواییەی ئەم وڵاتانە چی دەبێت؟

ئێران بەشێوەیەکی ئاسایی‌و ئاشکرا لەرێگەی قاسم سولێمانی‌و میلیشیا شیعییەکانەوە، بەهەموو شێوەیەک بەرگری لەمانەوەی بەشار ئەسەد لەدەسەڵات دەکات، ئەمە پێچەوانەی بەرژەوەندییەکانی تورکیایە، هەروەها ئێران لەم قۆناغە دژی بوونی هێزە کوردییەکان لەسەر خاکی سوریا نییە، کە بەرەیەکی جەنگ بەرێوەدەبەن‌و لەناوچەیەکی فراوان کێشەیەکی گەورەیان لەئەستۆی سوپای سوریا کردۆتەوە، لەهەمان گاڤدا هەر ئەم هێزانە بوونەتە سەرچاوەی نیگەرانی‌و ترس لای دەسەڵاتدارانی تورکیا. واتە هەرچەندە لسەر ژمارەیەک بنەما رێکدەکەون، لەهەمان کاتدا کۆمەڵێک دژایەتی دەهێلدرێنەوەو چارەسەر ناکرێن.

تاکە هێزێک، کە لەم رووداوانەدا رۆلی یەکلاکەرەوەی نییە، ئەمەریکایە، نەک لەبەر ئەوەی بەرژەوەندی لەو وڵاتەدا نییە، نەخێر ئەو گۆڕەپانەکەی بۆ روسیا بەجێ هێشتووە، کە لەنێوەخۆی ئەمەریکا رەخنەیەکی ئاشکرا لەرۆڵ‌‌و دەرکەوتنەوەی روسیا وەکو هێزێکی دوای شەڕی سارد بەرێوەدەچێت، سیاسەتی ئۆباما لەجیاتی بەهێزکردنی پێگەی ئەمەریکا لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەمەریکا لەرووی ستراتیژییەوە بەرەو دەرچوون لەنێو کێشەکان‌و پاشەکشە دایە، تەنیا هێزێک، کە ئەمەریکا ئەمڕۆ لەنێو سوریا پەیوەندیی راستەوخۆی لەگەڵ بەڕێوەدەبات، هێزە کوردییەکانە. هێزە چەکدارە کوردییەکەش لەم چەند هەفتەیی دوایدا، بەئاشکرا بۆتە ئامانجی سەرەکی ئۆپەراسیۆنی سەربازی تورکیا. ئەگەر سوپای تورکیا بەرێککەوتن لەگەڵ روسیا بێدەنگی بەرانبەر لێدانی بەرهەلستکارانی سوریا لەحەلەب‌و ناوچەکانی دیکە هەڵبژێرێت‌و روسیا‌و ئێرانیش بێدەنگیان بەرانبەر هێرشی سوپای تورکیا بۆ لێدانی هێزەکانی پەیەدە هەڵبژارد بێت، دەبێت لە دیماهیدا چی بقەومێت؟ ئەمەریکا چۆن کاردانەوەیەکی دەبێت؟ ئایا سەرۆکی نوێی هەڵبژێردراوی ئەمەریکا دۆنالد ترەمپ هەمان سیاسەتی نەرمی نواندن‌و خۆدوورگرتن لەکێشە ناوەخۆییەکانی سوریا هەڵدەبژێرێت، لە تویتەرێکیدا سەرۆک بوتین بەکەسێکی زیرەک ناودەبات، کەهێچ کاردانەوەیەکی بەرانبەر سزا تازەکانی ئەمەریکا دژی روسیا دەرنەبڕیوە، بۆیەشە لەسەرینی ئەم قسەیە هەندێک لەکۆماریی و دیموکراتەکان ترەمپیان رەخنە باران کرد. ئایا  ترەمپ رووبەرووی سیاسەتی نوێی ئێران‌و روسیا‌و تورکیا دەبێتەوە؟ پێگە‌و هاوپەیمانییەتی کورد، لەرووی ستراتیژییەوە چی بەسەردێت؟ ئایا جەماعەتی گولەن رادەستی تورکیا دەکاتەوە، بۆ ئەوەی تورکیا لەروسیا دووربخاتەوە؟. لەسیاسەتدا هیچ شتێک بەنەگۆڕی نامێنێتەوە، ئەگەری هەڵبژاردنی کورد لەسوریا وەکو هاوپەیمانی یەکلاکەرەوە کارێکی سەختە، بۆیە دەبێت کورد وریای هێز‌و پێگەی خۆیان بن، کە هێزو پێگەیەکی یەکلاکەرەوە نییە، بەلکو هەتا ئێستاش لە کوردستانی رۆژئاوا هەر تەنیا وەکو کارتی فشارن دەجولێندرێن.

ئەوەی لەم رووداوانەدا پێگەی خۆی بەهێز دەکات، روسیایە، روسیا هەندێک لە ئەوروپییەکانی ترساندووە، ئۆکرانیا یەکێکە لەخاڵە کێشە لەسەرەکانی نێوان ئەمەریکا‌و روسیا، بوژانەوەی هەژموونی نوێی روسیا لەئاستی نێودەوڵەتی، ئەوروپییەکانی تووشی نیگەرانی‌و کێشە دەکات. لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دوای لەدەستدانی لیبیا، پێشتریش لەئەفغانستان‌و هەندێک لەکۆمارەکانی نێو سۆڤیەتی کۆن‌و ئەوروپای رۆژهەڵات، روسیا دوای ئەوەی بوتین وەکو کەسایەتییەکی سیاسی بەهێز لەئاستی نێودوڵەتی دەرکەوتەوە، هەنووکە بەدوای گێڕانەوەی پێگە‌و دەسەڵات‌و هەژموونی خۆیەتی. سیاسەتی پاشەکشەکردنی ئەمەریکا دوای شەڕی ئەفغانستان‌و عێراق، وای کردووە دوو هێزی دیکەی وەکو (روسیا‌و ئێران) بەتایبەتی دوای سەرهەڵدانی شەڕی ناوەخۆیی سوریا بەدیاربکەون.

ئێران لەرێگەی هاوکاری هەمەجۆری سیاسی‌و سەربازی‌و ناردنی میلیشیا شیعییەکان بۆ نێو سوریا‌و پێداگری لەسەر مانەوەی بەشار ئەسەد لەدەسەڵات‌و روسیاش لەپێناو دروستکردنەوەی بنکە‌و هێز‌و شکۆکانی وەکو رابردوو، راستەوخۆ لەڕووی سەربازیی‌و سیاسی‌و دیبلۆماسییەوە بۆ نێو سوریا‌و کێشەکان گەڕایەوە، ئەمە لەقازانجی بەرهەڵستکاران‌ی سوریاو سیاسەتی تورکیا‌و وڵاتەکانی کەنداو‌و ئەمەریکا نەبوو، بەڵام هەنووکە خەریکە مەسەلەکە بەشێوەیەکی یەکلاکەرەوە دەکەوێتە دەست روسیا، بەمەش روسیا بڕیار لەچارەنووسی سوریا‌و دوارۆژی کێشەکانی‌و مەسەلەی شەڕ‌و ئاشتیش دەدات. پێدەچێت جۆرێک لەرێککەوتن لەنێوان روسیا‌و ئەمەریکا لەبارەی دابەشکردنی رۆڵ‌و دەسەڵاتەکانیان لەچۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ کێشەی سوریا‌و عێراق هەبێت، بەتایبەتی لەمەسەلەی رووبەرووبوونەوەی تیرۆر‌و داعش.

پێدەچێت تورکیا پەیوەندییەکانی لەگەڵ روسیا بۆ فشارخستنە سەر ئەمەریکا‌و چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ چارەنووسی جەماعەتی گولەن بەکاربهێنێت، روسیاش نەرمی‌و چاوپۆشی تورکیا لەهێرشەکانی روسیا‌و ئێران‌و سوپای سوریا دژی بەرهەڵستکاران لەقازانجی سیاسەتی خۆی بەکاردەهێنێت. ئێرانیش چاوپۆشی لە کورد دەکات، تاکو تورکیا پێگەی هێزە کوردییەکان لەسەر خاکی سوریا‌و کوردستانی رۆژئاوا لاواز بکات، بۆ ئەوەی تورکیا لەوە دڵنیا بکرێتەوە لەرێگەی بەکارهێنانی هێزەوە ئاسایشی سنورەکانی دابین بکات. واتە لەسەر زەمین رێککەوتنێک بۆ (گێڕانەوەی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد) بەهاوکاری روسیا‌و ئێران‌و رەچاوکردنی بەرژەوەندییەکانی تورکیا دابین بکرێت، نابێت ئەو راستیە بشارینەوە، لەگەڵ بەکارهێنانی هەموو ئەو فشار‌و هێزە سەربازیی‌و توانا هەواڵگرییەی لەنێو سوریا، ئێستاش بەشێکی زۆری خاکی سوریا لەژێر کۆنترۆلی حکوومەتدا نییە. (لێدانی کورد‌و کۆتایی هێنان بەبەهاری دەسەڵاتی شەڕ لەناوچە کوردییەکاندا) لەلایەن تورکیا‌و بەچاوپۆشی روسیا‌و ئێران رەنگە بچێتە قۆناغێکی نوێی ترسناک، لەو کاتەدا دوو رێگە لەبەردەم پەیەدە دەمێنێتەوە، یان بەرگری سەخت لە ناوچەکان بکات، یان دەبێت بەئاشکرا بچێتەوە بەرەی رژێمی ئەسەد‌و بەشێوەیەکی کاتی هەندێک لەئازادی بەئاشکرا کارکردنی سیاسی بەدەستبهێنن، کەئەمە زۆر درێژە ناکێشێت. بەشی دووەمی ئەم پڕۆسەیەش رەنگە بەڕێنوێنی‌و سەرپەرشتی ئێران ئەنجام بدرێت، بۆ ئەوەی هەندێک لەو هێزە کوردیانە بهێلدرێنەوە، تاکو لەقۆناغەکانی دیکە دژی بوونی تورکیا لەنێو سوریا بەکاربهێنرێنەوە. رەنگە تورکیاش هەمان سیاسەت بەرانبەر بەرهەڵستکارانی  دژ بەرژێمی ئەسەد بەکاربهێنێت، واتە کۆتایی هێنانی یەکجارەکی بەهێزە کوردییە چەکدارەکان‌و هێزە چەکدارە بەرهەڵستکارەکان لەقازانجی (روسیا‌و ئێران‌و  تورکیا‌و تەنیا خودی رژێمی سوریاش) نییە، بەلکو لەوە دەچێت ئێستا لەسەر هەندێک خاڵی هاوبەش بۆ لێدانی ئەو گروپانە رێککەوتبن، نەک کۆتایی پێهێنانی یەکجارەکیان.

ئەوەی جێگەی بایەخە، بوتین کاردەکات ئیمپراتیۆریەتی روسیا ببوژێنێتەوە، ئەم هێزو  شان‌و شکۆیەی پێشتر سۆڤیەتی کۆن لەسەرتاسەری دونیا هەیبوو، بێتەوەئارا. ئاشکرایە بەدیهاتنی ئەم خەونەی بوتین، دەبێتەوە سەرەتای کۆتایی هاتن بەو سیستەمە جیهانییەی دوای کۆتایی شەڕی سارد لەدونیادا هاتە ئاراوە، ئەمەریکا بەتەنیا لەنێو سیستەمی گلۆبالیزمدا سەرکردایەتی دونیا دەکات. ئەو کاتە بۆچوونەکانی بوتین هەر بەتەنیا لەگەڵ رووداوە مێژووییەکان رووبەروو نابێتەوە، بەلکو لەگەڵ ستراتیژیەتی ئەمەریکا‌و ئەوروپاش رووبەروو دەبێتەوە، بەڵام نابێت لەبیری بکەین، کە ئێستا گەلێک دەزگا، کە شیکاری ستراتیژی رووداوەکان دەکەن،  وای بۆ دەچن، کە دونیا بەرەو قۆناغێکی نوێی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان‌و  قەیرانی نوێ و سیاسەتی پێداچوونەوە بەسیستەمی جیهانی دەچێت. رەنگە لە کۆتایدا گەلێک لەو پرسیارانە ترەمپ دوای وەرگرتنی دەسەڵاتی لەکۆتایی مانگی جێنیوەرەی ئەمساڵدا، بیانداتەوە..!!