هەڵبژاردن و ریفراندۆم لای داگیرکەران

عەلی عەونی
هەر هەڵبژاردنێک لەم چوار وڵاتە داگیرکەرەی کوردستاندا دێتە پێش، بابەتێکە بۆ سەرهەلدانی دووبەرەکی زیاتر لەناو رەیزەکانی کوردستانیاندا. کارمان بەوە نیەە کە لە بنەرەتدا نە حکومەتی داگیرکەر بڕوای بە هەڵبژاردن و دیموکراسییە و نە گەل و نەتەوەی سەردەست و داگیرکەر. ئەم هەڵبژاردنانە ئەگەریش بە راستی بەرهەمی بەشداری و دەنگدانی راستەقینەی هەموو گەلانی داگیرکراوی ناو ئەم چوار وڵاتەش بێت، ئەنجامەکەی زیاتر کارتۆنی و کاریکاتێرێکی – ناشرینە.
هەڵبژاردن لەم چوار وڵاتەی کە هەر یەکێکیان بەشێکی نیشتیمانی ئێمەیان داگیرکردووە و ئیرادەی گەلمانیان زەوت کردووە، پێشبرکێ و ململانێیە لەنێوان خودی داگیرکەران کە دەیانەوێت ئێمە شەرعییەتیان بدەینێ.

هەڵبژاردن سیناریۆی کۆمیدی هەڵبژاردن و سەرخستنی ئەم داگیرکەریە بەسەر ئەو داگیرکەرەی دیکەدا.
بۆ مرۆڤی ژێردەستە و زیندانی کەی گرنگە کێ زیندانڤان بێت. هەرکەس ببێتە عەرەسی زیندان، مرۆڤی زیندانی بەشی مانەوەیە لە پشت میلەکان.

کوردستانیان لەم چوار وڵاتەدا، هەموو جۆرە کێشەیەکیان هەیە. لەم وڵاتەدا سیستەمی ئاپارتاید پەیڕەو دەکرێ. سیستەمی جیاوازی رەگەزی بە یاسا رێکخراوە. بۆ نمونە بە یاسا زمانی ئێمە لەم چوار وڵاتە قەدەغەیە. بە یاسا لە ئێران لە رووی ئایینی کوردی سوننی و کوردی کاکەیی مافیان نییە بگەنە ناو دەسەڵاتی دەوڵەت. کوردی شیعەش لەبەر زمان و جل و بەرگ و جیاوازی کلتور و . فێڵێکی دیکەیان بۆ درۆزراوەتەوە.

لە تورکیا هەر بە یاسایەک زمان و یەک دەوڵەت و یەک نەتەوە و یەک ئاڵا ریک خراوە پێش بە هەبوونی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی کورد گیراوە.

ئیتر لە عێراق و سووریای عەرەبی کە ئێمە لێیان دەژین و دەزانین هزری بەعس و عەرەبەکان لەسەر هەبوون و مافی کوردستانیان چۆنە.

کوردستانیەکان لەم چوار ولاتەدا هەم کێشەی کۆمەڵایەتیان هەیە لەگەڵ دەوڵەت و نەتەوەی داگیرکەر و هەم کێشەی چاندی و فەرهەنگیان هەیە و هەم کێشەی حقوقی و مافخوازیان هەیە. هەروەها کێشەی هەرە سەرەکی کێشەی سیاسیە کە کوردستانیەکانیش وەک ئێرانیەکان و تورکیاییەکان و عێراقیەکان و سووریایەکان و روس و ئەڵمانەکان مافی خۆیانە و بگرە پێویستە دەوڵەتی سەربەخۆیی خۆیان هەبێت. تا هەموو کێشەکانی دیکەی جڤاکی و چاندی و مافیان چارەسەر ببێت.
بەبێ هەبوونی دەوڵەتی تایبەت بە کوردستانیان کێشەکانی سەرەوە و لەگەڵیاندا کێشەی بوون و مانەوەی کوردستاندا چارەسەر نابێت.

لە هەستی نا ئاگای گەلانی فارس و تورک و عەرەبدا کاتێک کوردستانیەکان داوای مافی خۆیان دەکەن، ئەوان وا دەزانن کە سەربەخۆیی کوردستان و مافی ئێمە لە گیرفانی باوکی ئەوان کەم دەکات و ئەوە سامان و دارایی ئەوانە و نابێت ئێمە هەمان بێت.

کوردستانیەکان، لەم چوار وڵاتەدا هەمیشە کەرەستەی قێزەونترین نوکتە و پێکەنینەکانی تورک و فارس و عەرەب بووینە. من دڵنیام کە دەستی خودی دەزگاکانی دەوڵەت بۆ ئەم بێڕێزی کردنە بە زمان و جل و بەرگ و تایبەتمەندیەکانی کوردستانیان لەم کارەدایە و گەلانی سەردەستیش ئیتر بۆ پیکەنین تام و چێژی لێ وەردەگرن. مرۆڤی کوردستانی بە سەربڕ و پیاوکوژ دەناسێنن. ئەمە لە رووی کۆمەڵایەتییەوە، لە رووی فەرهەنگی و رۆشنبیرییەوە زمان و بوونی ئێمە قەدەغەیە.

ئیتر لە رووی ئەمنییەوە کۆمەڵکوژییەکانی پاوە و قارنا و ئیندرقاش و ئەنفالی گەرمیان و هەڵەبجە و بادینان و پشتێنی عەرەبی لە رۆژئاوا و لێسەندنی ناسنامە (لە کاتێکدا سەگ و پشیلە لە ئەوروپا ناسنامەی هەیە) تا قرکردنەکانی دێرسیم و گەلی زیلان و وێرانکردنی ئەم دواییەی شارەکانی شەرناخ و جزیر و سلۆپی و نسێبین و ..تاد با بمێنن.
راستە کێشەی سەرەکی ئێمە نە حقوقی و نە جڤاکی و نە ئەمنی و نە بەشداری سیاسی و نە فەرهەنگی یە. عێراقی نوێ و بڕینی بودجە و ناردنی لەشکری دیجلە بۆسەر کوردستان باشترین بەڵگەیە بۆ چارەنووس مانەوە و ژیان لەگەڵ داگیرکەراندا.

ئێمە ئۆپۆزسیۆنی هیچ یەکێک لەم چوار وڵاتەی داگیرکەری کوردستان نین، تا بۆ ئمە گرنگ بێت کام کەس و حیزب بێتە سەر کورسی دەسەڵات. بۆ تورک و فارس و عەرەب گرنگە کێ حوکم دەکات و سیستەم چییە.

بۆ کورستانیان جێگۆڕکێیە لەنێوان داگیرکەر و داگیرکەردا. ئێمە بزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانیان و تێکۆشانمان بۆ رزگارییە. نابێت هەڵبژاردن و ریفراندۆمە کارتۆنییەکان لەم چوار وڵاتەدا بە جددی وەربگرین و ببێتە هۆکاری دابەش بوونمان بەسەر ئەم باڵ و ئەو باڵ و بەربینە گیانی یەکتری.