ئیمە و عیراق، نە ئیمە دەست لەسەربەخۆیی هەلدەگرین نە عێراق دەتوانی رێ لە سەربەخۆییمان بگریت
هێمن هەورامی
پاش ریفراندۆمی ٢٥-٩-٢٠١٧ ، کوردستان چووەتە قۆناغێکی نوێ. پێش ریفراندۆمیش هێلی سەرەکی وتاری سیاسی کوردستان ئەوە بووە، کە ریفراندۆم ئامرازە، ئامانج نیە. ئامانج سەربەخۆییە. گفتوگۆش ئامرازە. دەنگی بەڵێ %٩٢ ی خەلکی کوردستان ، نە بەهیچ کەسێک دەتوانرێ پاشەکشەی لێ بکرێت، نە هیچ کەسێک لە کوردستان دەتوانێ دەستبەرداری بێت.
سەرۆک بارزانی لە هەموو بانگەشەکانی ریفراندۆم رایگەیاند، کە ئێمە پاش ریفراندۆم ئامادەین بۆ گفتوگۆی بێ مەرج لەسەر سەربەخۆیی کوردستان ، بە ئاشتییانە نەک بە شەڕ ، بگەینە ریککەوتن لەسەر سەربەخۆیی. بریارە شۆڤینیەکانی پەرلەمانی عێراق و حکومەتەکەی عەبادی ، ئەوەندەی بۆ موزایەدەی سیاسی و هەڵمەتی پێشوەختەی هەڵبژاردنەکانی مانگی ٤ ی سالی ٢٠١٨ ە، ئەوەندە لە رووی کرداریەوە ناتوانی بۆ ماوەیەکی درێژ جێبە جێیان بکات. باری ناوخۆیی ماێی شیعە و پەرتەوازەیی ناوحیزبی دەعوە و بوونی سێ لیستی جودالە ناو دەعوە، جیابوونەوەی عەمارحەکیم لە مەجلس، ناکۆکی توندی نێوان موقتەدا سەدر و مالیکی ، ناکۆکی نێوان عەبادی و بەرپرسانی دیکەی حەشدی شەعبی، کێشەی گەورەی بەسرەو حکومەتی بەغدا، کێشەی گەورەی سوننەو شیعە لە عیراق و لێکەوتەکانی، کێشەی گەورەی نێوان مەرجەعیەتی نەجەف و قوم لەسەر پرەنسیپی ویلایەتی فەقیهو ئامادە نەبوونی سیستانی بۆ پێشوازی لە شاهرودی کە نێردراوی تایبەتی خامنەیی بوو ، ئاوەداننەکردنەوەی موسێ( کە بەلای کەم پێویستی بە ٥ سال و ٣٠ ملیارد دۆلار هەیە) و رەمادی ( کە پێویستی بە ١٠ ملیار و ٣ ساێ هەیە) وسەرهەڵدانەوەی داعش لە ئەنبار و شوێنەکانی دیکە، بوونی ٦٥ لیستی جیاجیای گروپەکانی حەشدی شەعبی کە خۆیان بۆ هەڵبژاردنەکانی ئایندە تۆمارکردووە، هەموو ئەوانە بەڵگەی گەورەن کە مەرکەزی بریاری عێراق لەسەر چ بناغەیەکی فشۆل وەستاوە. کە بریاریاندا ئاسمانی کوردستان بۆ گەشتە نێودەولەتیەکان دابخەن ، چونکە تاکە دەرفەتی بەردەمیان بوو بتوانن ئەنجامی بدەن ، بەڵام لە رووی سەربازی و سیاسی و ئابوری ئایا توانای ئەوەیان هەیە ئێستا و تا ئایندەیەکی دیکەش بتوانن رووبەرووی کوردستان ببنەوە؟
عێراق وەک دەوڵەت داهیزراوە، کێشەی قولی بونیادیی عێراق و حوکمرانی خراپی عێراق و کیشەی مەزهەبی و دەستیوەردانی دەرەکی ئەو فاکتەرانەن کە وادەکەن هەرەشەکانی عێراق ئەوەندەی موزایەدەی سیاسی و هەرەشەی میدیایی بن ، ئەوەندە لە بواری کرداری نەتوانن جێبە جێیان بکەن.
بە پێی ئیندیکسی شەفافیەتی نێودەوڵەتی بۆ ساڵی ٢٠١٦، لە ناو ١٧٦ ولاتی دنیا ، عێراق لەرووی گەندەلیەوە لە ١٠ گەندەلترین ولاتەکانی دنیاییە. بە پیی ئیندیکسی دەوڵەتە لەرزۆک و شکستخواردووەکانی دنیا ، بۆ ٢٠١٧ عێراق لە ناو ٢٠ دەولەتی شکستخواردووی لەرزۆک ، عێراق لە پلەی ١٠یەمە. بە پێی راپۆرتی بانکی دەولی ، لە ٢٠١٤ کۆی بەرهەمی گشتی ناوخۆیی عیراق ٢٣٤ ملیارد دۆلار بووە بەڵام بە هۆی گەندەلی و خراپی سیستەمی حوکمرانی لە سالی ٢٠١٦ بووەتە ١٧١ ملیارد دۆلار. بە پێی راپۆرتی ریکخراوی تەندروستی جیهانی عێراق بە یەکێک لە وڵاتە هەرەدواکەوتووەکانی دنیا دادەنرێت بە جۆرێک لە ١٠٠٠ مندالێکی تازە لە دایک بوو ٣٥ مندال دەمرن.
د. عادل عەبدولمەهدی لە سەروتاری رۆژنامەی العدالەی رۆژی ٢٥-٩-٢٠١٧ لە ژمارە ٣٦٩٧ ، کۆمەڵێک ژمارەی گرنگی لەسەر دۆخی ئابوری عێراق بلاو کردۆتەوە، کە دەردەخات ئەو عێراقەی ئێستا خۆی گیڤ کردۆتەوە بۆ ریگری لەسەربەخۆیی کوردستان ، بۆ خۆی لە چ کێشەیەکی قوڵی ئابوری و ئیداریدایە. تەنها لە ماوەی ٣ ساڵدا، داهاتی تاکەکەس لە عێراق ٣٠٠٠ دۆلار کەمی کردووە، لە ماوەی ٢ ساڵدا رێژەی بێکاری لە عێراق دوو خال زیادی کرددوە و گەیشتۆتە ١٦%. لە ٢٠١٣ ریژەی دراوی یەدەگی بانکی مەرکەزی عێراق ٧٧ ملیارد دۆلار بووە بەڵام لە ٢٠١٦ بووەتە تەنها ٤٥ ملیارد دۆلار، لە ٢٠١٧ تا ئێستا بە گوێرەی هەندی زانیاری دیکە ئەو یەدەگەی بانکی مەرکەزی عێراق بووەتە ٣٩ ملیارد دۆلار ، ئەوەش هەرەشەیەکی گەورەیە لەسەر ئابوری عێراق ، چونکە بری ئەوپارەیەی ئێستا لە بازارە ٤٣ تریلیۆن دینارە و ئیحتیاتی عێراق لە بانکی مەرکەزی ٤ تریلیۆن کەمترە. لە ٢٠١٣ بری قەرزەکانی سەر عێراق ٧٣ ملیار دۆلار بووە ، ئێستا لە ٢٠١٧ بووەتە ١١٤ ملیار دۆلار.
جگە لەو کێشە سیاسی و ئابوریانەش ، ئێستا و تا ئایندەیەکی نزیکیش عێراق بە هیچ جۆریک توانای رووبەرووبوونەوەی سەربازی هەرێمی کوردستانی نیە. بە گویرەی ئیندیکسی جیهانی توانا جەنگیەکان بۆ سالی ٢٠١٧ ، ئێستا عێراق تەنها ١٦٠ هەزار سەربازی هەیە، ١٣ فرۆکەی شەرکەری هەیە، ٣٢ هەلیكۆپته‌ر شەرکەری هەیە، ٣٠١ دەبابەی هەیە، ٥٩ راجیمەی هەیە، ١٣٦ تۆپی دوور هاوێژی هەیە. ئەگەر بەراورد بکرێت بە هیزەکانی رژیمی بەعس کە نزیکەی ٧٠٠ فرۆکەی جەنگی هەبوو، ٤٥٠٠ دەبابەی هەبوو ، ١٢ هەزار تۆپی دوورهاویژی هەبوو، دەردەکەوێت ، کورد لە بەردەم رژێمی بەعس چۆکی دانەدا، بۆیە ئیستا ئەگەری پەلاماری سەربازی و هێرشی سەربازی زۆر زۆر ئەستەمە بۆ عیراق. جگە لەوانەش پیگەی سیاسی و سەربازی و دیپلۆماسی کوردستان و شەرعیەتی دەنگی ٩٢ % ی خەلکی کوردستان بۆ سەربەخۆیی ، ئەو هێزە تۆکمە و دلنیا كەرەوەی کوردستانە ، کە پرۆسەی سەربەخۆیی پاش ریفراندۆم ئەگەر کۆسپی کەم و نارەحەتی لێرەو لەوێ بێتە ریگا ، بەڵام تازە هیچ هێزێک نیە بەر بە سەربەخۆیی کوردستان بگرێت. کە عێراق بەولاوازیە بیێت لە رووی سیاسی و ئابوری و سەربازی ، تاکە شتێکی لەبەردەستیان بێت ، هێرشێکی دەروونی سیستەماتیکە ، بۆ خاوکردنەوەی حەماسی ریفراندۆم ، لاوازکردنی ئیرادەی بەردەوامبوون و پاشکەشە پێکردنمان . گەلی ئێمەش بە جەنگی دەروونی و کیمیاباران و ئەنفال پاشکەشەی نەکرد ، چۆن ئێستا بەو هەموو هێزەیەوە پاشەکەشە دەکات.
