له نێو هۆڵی په‌رله‌مانی ئێران ره‌شنوسی رێككه‌وتنی ئه‌تۆمی و ئاڵایی ئه‌مریكا سوتێنران
دوای ئه‌وه‌ی هەفتەی رابردوو ئەمریكا بە فەرمی لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی نێوان ئێران و كۆمەڵەی 5+1 دەرچوو كە سەرۆكی ئەمریكا بە “داڕزاو” ناوی برد. رێككەوتنەكە دەستكەوتێكی ئەوتۆی بۆ سەقامگیركردنی ئاشتی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست نەبوو، بەڵام چاوەڕێ دەكرێ هەڵوەشاندنەوەكەی دۆخی ناوچەكە ئاڵۆزتر بكات لە دۆخی پێش 2015 كە رێككەوتنەكەی تێدا واژۆ كرا.
رێككەوتنەكە واژۆی شەش زلهێزی جیهان و ئێرانی بەسەرەوەیە، بەڵام لە سێ ساڵی رابردوودا لەسەر ئاستی ناوچەیی دژایەتی زۆری كراوە، بەتایبەتیش لەلایەن ئیسرائیل و وڵاتانی كەنداوەوە. بۆیەش چاوەڕێی كاردانەوەی جیاوازی ئێران لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ناوچەیی دەكرێ.
عێراق.. مەیدانی ململانێی نوێی ئێران و ئەمریكا
پێشتر بڕیار بوو دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا، بڕیارەكەی خۆی لەسەر رێككەوتنەكەی ڤیەننا لە رۆژی 12ی ئایار رابگەیەنێ، واتە ئەو رۆژەی خەڵكی عێراق بڕیاریان لەسەر پێكهاتەی پەرلەمان و حكومەتی داهاتووی خۆیان دەدا، بەڵام ئیدارەی كۆشكی سپی راگەیاندنی بڕیارەكەی چوار رۆژ پێشخست. ئارۆن لوند، شارەزای رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە دامەزراوەی سەتەی ئەمریكا، پێیوایە عێراق یەكەمین گۆڕەپانی ململانێكانی دوای دەرچوونی ئەمریكا لە رێككەوتنەكە ئەتۆمییەكە دەبێ.
ئێران لە ساڵی 2003ەوە پێگەكانی دەسەڵاتی خۆی لە سیاسەتی عێراقی دامەزراندووە، بۆیەش پێكهێنانی حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق راستەوخۆ دەستی ئێرانی تێدابووە. سەرهەڵدانی داعش لە 2014 و دروستبوونی هێزەكانی حەشدی شەعبی لە عێراق هێندەی دیكە دەستی ئێرانیان لە سیاسەتی نێوخۆی عێراقدا بەهێزكردووە. فەرماندە و سەركردەكانی حەشد پێكهاتەیەكی سەرەكیی بەشدارانی هەڵبژاردنی ئەمجارەی عێراق پێكدەهێنن كە زۆربەیان بەرگری لە پلاتفۆرمێكی ئێرانی و دژەئەمریكی دەكەن.
لە یەك ساڵی رابردوودا ئەمریكا و وڵاتانی كەنداو هیچكات پشتگیری خۆیان بۆ حەیدەر عەبادی، سەرۆكوەزیرانی عێراق و سەرۆكی لیستی نەسر، نەشاردووەتەوە، لەبەر ئەوەی لە چاو كەسایەتییە سیاسییە شیعەكانی عێراق بە كەسێكی پراگماتیكی دەزانن كە دەتوانێ لەمپەڕ بۆ دەسەڵاتی ئێران دابنێ، بەڵام لوند پێیوایە لەدوای هەڵبژاردنە گشتییەكانی عێراق، عەبادی ناچار دەبێ لەگەڵ گروپە شیعەكانی لایەنگری ئێران نزیك ببێتەوە، بەتایبەتیش ئەگەر بیەوێ خولی دووەمی سەرۆكایەتی حكومەتی عێراق بۆ خۆی مسۆگەر بكات.
لەدوای هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی 2015، كاری عەبادی بۆ پێكهێنانی حكومەتی هاوپەیمانیی لە داهاتوویەكی نزیكی دوای هەڵبژاردنەكان قورستر دەبێ، چونكە لە دۆخێكی وەكو ئەوەی ئێستا پاراستنی هاوسەنگی لە نێوان خواستەكانی ئێران و میلیشیا شیعەكان لەلایەك و ئەمریكا و وڵاتانی كەنداو زۆر قورسترە.
لەگەڵ كۆتاییهاتنی شەڕی داعش، ژمارەیەكی زۆری میلیشیاكانی حەشد داوای كشانەوەی هێز و راوێژكارە ئەمریكییەكان دەكەن. عەبادی تاوەكو پێش هەڵبژاردنەكانی عێراق توانیبووی لەبەرامبەر ئەو داوایەی حەشد و ئێراندا خۆی بگرێ. بەڵام لەدوای دەرچوونی ئەمریكا لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە ناكۆكییەكانی ئێران و ئەمریكا زۆر لەوە قووڵتر دەبێتەوە كە سەرۆكوەزیرانی داهاتووی عێراق بتوانێ بە ئاسانی مانۆڕی تێدا بدا.
بۆیەش رەندە سەلیم لە پەیمانگای رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، پێیوایە سەرۆكوەزیرانی داهاتووی عێراق دەكەوێتەژیر گوشاری ئەوەی هێزە ئەمریكییەكان لە عێراق دەربكا و لە ململانێی ئەمریكا و ئێران لە ناوچەكەدا خۆی یەكلا بكاتەوە، ئەم بڕیارەش بۆ حكومەتی داهاتووی عێراق ئاسان نابێ، چونكە “بەبێ هاوكاریی سەربازیی ئەمریكا و وەبەرهێنانی وڵاتانی كەنداو، ئاسایش و سەقامگیریی نێوخۆی عێراق جارێكی دیكە دەكەوێتەوە بەردەم مەترسیی گەورە”، لەلایەكی دیكەشەوە ئێران هەوڵدەدا پێگەی سەركردەی میلیشیا شیعەكان لە سوپا و حكومەتی عێراقدا بەرزتر بكاتەوە.
ئارۆن لوند بەدووری دەزانێ ئەمریكا و ئێران لە عێراق تووشی شەڕی سەربازی بن، بەڵام پێشبینی دەكا هەردوو وڵات پشت بە كۆمەڵێك تەكتیكی توند لەدژی یەكدی ببەستن، بۆ ئەوەی پێگەی یەكدی لە ناو دامەزراوە سیاسی و یاساییەكانی عێراقدا لاواز بكەن، ئەم ململانێیەش كاریگەری راستەوخۆ لەسەر پێكهێنانی حكومەت و دواتریش ئەدای حكومەتەكە دەبێ.
ململانێی ئیسرائیل و ئێران لە لوبنان و سووریا
دوو رۆژ پێش بڕیارەكەی ترەمپ، هەڵبژاردنی پەرلەمانی لوبنان دوای نۆ ساڵ بەڕێوەچوو كە تێیدا دەنگی حیزبوڵڵا و پارتە هاوپەیمانەكانی بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز بووەوە و ژمارەی كورسییەكانی حیزبەكەی سەعد حەریری (سەرۆكوەزیرانی ئێستای لوبنان)یش بەشێوەیەكی بەرچاو دابەزی.
بەڵام دۆخی نێوخۆی لوبنان هەمیشە پەیوەندی قوڵی لەگەڵ سووریا و ئیسرائیل هەبووە. ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی هەفتەی رابردووی لوبنان دەریدەخات بە پێچەوانەی هەموو پێشبینییەكان شەڕی سووریا و ئەو هەموو قوربانییەی حیزبوڵڵا بۆ مانەوەی ئەسەدی داوە، كاریگەریی نێگەتیڤی لەسەر دەنگەكانی حیزبوڵڵا دانەناوە.
دەستكەوتە گەورەكەی حیزبوڵڵا لە هەڵبژاردنەكەی شەشی ئایار و كشانەوەی ترەمپ لە رێككەوتنەكە دەكرێ جارێكی دیكە ئێران هان بدات بۆئەوەی حیزبوڵڵا وەكو چەكێك لەدژی ئیسرائیل بەكاربهێنێ، هێرشەكانی چەند مانگی ئیسرائیل بۆ سەر بنكە سەربازییەكانی ئێران، سووریا و حیزبوڵڵا ئەگەری پێكدادانێكی نوێ لەنێوان حیزبوڵڵا و ئیسرائیل زیاتر دەكات، ئەمەش لە كاتێكدایە كە گرژییەكان لە دیوی باشووری سووریا و ئیسرائیلیش زیادیان كردووە.
یەكێك لە ئامانجەكانی ئەمریكا لە سەپاندنەوەی سزا ئەتۆمییەكان بۆ سەر ئێراندا ئەوەیە كە باری دارایی ئێران ئەوەندە لاواز بكات توانای یارمەتیدانی گروپی وەكو حیزبوڵڵا و میلیشیا شیعەكانی دیكەی نەمێنێ. بەڵام وەكو لوند ئاماژەی بۆ دەكا “ئێران لە سەردەمی سزا ئەتۆمییە نێودەوڵەتییەكانیشدا چەندین ملیار دۆلاری لە شەڕی نێوخۆی سووریادا خەرج كرد”، هاوكارییە دارایی و سەربازییەكانی ئێران بۆ حیزبوڵڵاش ئەوەندە دامەزراوەیین كە سزاكان ناتوانن كاریگەرییەكی ئەوتۆی لەسەر دابنێن. جیا لەمەش شەڕی سووریا و ئەسەد چیدی بە تەنیا لەسەر شانی ئێران و حیزبوڵڵا نەماوە و رووسیاش هاتووەتە گۆڕەپانەكەوە.
بۆیەش دەرچوونی واشنتن لە رێككەوتنەكە ئەتۆمییەكە ئێران سوورتر دەكا لەسەر یارمەتیدانی ئەسەد و حیزبوڵڵا كە ئامانجە درێژخایەنەكەی گەیشتنە بە بەرزاییەكانی جۆلان.
یەمەن
شەڕی یەمەن بە شەڕی لەبیركراوی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست ناسراوە. هێزی هاوپەیمانیی وڵاتانی كەنداو لە ساڵی 2015ەوە بە هێرشی ئاسمانی و تۆپخانە لە چەكدارانی حووسی دەدەن كە بە هاوپەیمانی ئێران لەقەڵەم دەدرێن و سعودیە بە مەترسییەك لەسەر ئاسایشی نیشتمانی خۆی دەزانێ. لە یەك ساڵی رابردوودا حوسییەكان چەندین جار مووشەكیان لە ریازی پایتەختی سعودیە گرتووە.
رەنگە شەڕی یەمەن بەهۆی پێگەی جیۆپۆلیتیكی شەڕەكەوە بە شەڕێكی بێبایەختر لە شەڕی سووریا بزانرێ، بەڵام دیپلۆماتە ئەوروپییەكان بۆ پاشگەزكردنەوەی ترەمپ لە بڕیاری دەرچوون لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە هەوڵیان دەدا ئێران ناچار بكەن لە یەمەن باج بدا. رۆژێك دوای بڕیارەكەی ترەمپ ژمارەیەك مووشەكیان ئاراستەی ریاز كرد، چاوەڕێش دەكرێ دەرچوونی ئەمریكا لە رێككەوتنەكە نەك هەر ململانێی حووسییەكان و هاوپەیمانێتیی وڵاتانی كەنداو قورستر بكا، بەڵكو رەهەندی نوێش لە ململانێكانی سعودیە و ئێران لە ناوچەكە و بەتایبەتیش لە كەنداودا بهێنێتە ئاراوە.
