کورد رەسمی تابڵۆیەکی دیکە لە عێراق دەکات؟

تەنیا کوردی

ئێستا سەرنجی هەمووتان لای ئەوەیە کە کورد بۆچی دەچێتەوە بەغدا، بەڵام لە ئەرزی واقیعدا گەڕانەوە بۆ بەغدا بۆ چەند ئامانجێکە کە لەوبابەتەدا ئاماژەی پێدەدەم.
لە دوای ٢٠٠٣ دوای ئەوەی پرۆسەی ئازادی عێراق دەستی پێکرد، دەرفەتێک هەبوو کە کورد دەست بۆ سەربەخۆیی ببات، بەڵام پێگەی ئابووری کورد لەگەڵ رێرەوی دەرچوونی کورد لە چواردەوری ئێران و عێراق و تورکیا و ئێران مەحاڵ بوو، کورد دەستی بە رەسمی تابڵۆیەک کرد لە عێراقدا کە بەهۆی کوردەوە و بە هۆی هەرێمی کوردستانەوە عێراق وشەی فیدراڵی وەرگرت، ئەگەرچی ئەو وشەیە لە هاوکێشەی سیاسی عێراقدا تەنیا وشەبوو، عێراق نەکەوتە سەر نەخشەی تەوازن و تەوافق و شەراکەت، بەڵام هەرچۆنێک بێ کورد دوو ئامانجی لەو کاتەدا پێکا، یەکەم ناوهێنانی عێراقی فیداڵی، دووەمیش نووسینەوەی دەستوور.

بەڵام ئەمجارە لە ٢٠١٨ کورد ئەگەر بگەڕێتەوە عێراق دەست بۆ رەسمکردنی تابڵۆیەکی دیکە دەبات، ئەویش پێکانی تەوافق و تەوازن و شەراکەتە، ئایا لە مەیاندا سەردەکەوێ ئەی داهاتووی کورد چی دەبێ؟
وەک روونە هاوکێشەی پێکهێنانی کابینەی نوێی عێراق ئاڵۆزە، بەڵام خاڵیکی جێگیری هەیە کە ئەویش بەشداری کورد لە کابینەی نوێی عێراقدا روونە، بەشداری کورد لە عێراقدا بۆ تەوازنی حوکمڕانی عێراقە کە هەم وڵاتانی هەرێمایەتیی وەک ئێران و تورکیا و سعوودیە ئەمەیان دەوێ، هەمیش ئەمەریکا و بەریتانیا و فەرەنسا و رووسیایش ئەمەی کردووە بە مەرج.

ئەمجارە کورد بۆ دوو پرسی گرینگ دەچێتەوە بەغدا:

یەکەم: رەسمکردنی تابلۆیەک لە عێراق کە بەشداری کورد لە دروستکردنی بڕیاری سیاسی.
دووەم: پارێزگاریکردن لە دەستکەوتی ئێستا و هەڵکشان بۆ دەستکەوتی زیاتر.

دەزانم منیش کە ئەو بابەتەم نووسی، خۆیشم تموحم لە سەربەخۆییە، بەڵام لە سیاسەتدا واقیعی گونجان و جیوگرافیا و جۆری زەمینە بڕیاری ئەمە دەدەن.
هێشتا دەرفەتی کورد لەبار نییە کە سەربەخۆیی جاڕبدات، چونکە سەربەخۆیی کورد لە روئیای وڵاتانی زلهێزی وەک ئەمەریکا و فەرەنسا و بەریتانیا و رووسیا واتە تەقینەوەیەکی جیوگرافی بەسەر نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوین، بەڵام هەموویان لەگەڵ ئەوەن کە کورد بچێتە شەراکەتێکی وا لەگەڵ عێراق کە سەرکردەیەکی هاوشانی عەرەب بێ لە بڕیاردان لە عێراقی تازەدا.

ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناویندا تەوازنی هێز لە گۆڕان دایە، سەیرکەن لە یەمەن حوسییەکان لە پاشەکشەدان و ئێران قبووڵیەتی بە گفتوگۆ کێشەی یەمەن چارە بکرێ، چونکە وەک لە رابردوو نووسیومە و پێشبینیم کردبوو کە ئێران لە چواردەوڵەتی وەک عێراق و سووریاتەنیا و یەمەن و لیبیا دووانیان دەدۆڕێنێ، ئیدی ئێران شکستی خۆی لە یەمەن رانەگەیاندووە، بەڵام جەیشی یەمەن ومقاوەمەی یەمەنی بە پاڵپشتی هاوپەیمانی عەرەبی نزیکن لەوەی کە حوسییەکان لە یەمەندا لە شوێنە هەرە ستراتیژییىکاندا وەدەریان بنێن، کەوایە ئێران لە یەمەن شکستی برد.

لە سووریا ئێران لە شکستێکی بەردەوام دایە، پێشوەختە شرۆڤەکارانی دەولیش هاوڕان کە ئێران سووریای دۆڕاندووە، هەروەک لە بابەتەکانی پێشوومدا ئاماژەم داوە کە جۆر و پێکهاتەی ئێران و میلیشیاکانی چۆن لەلایەن ئیسرائیلەوە دەپێکرێن، بۆیە دوارۆژی ئێران لە سووریایشدا شکستیکی دیکەیە.
لە لوبنان ئێران سەرکەوتنی بەدەستهێناوە لە ئێستادا، لە عێراقیش هێشتا هاوکێشەکە روون نییە بەلام دیسان ئەنجامێکی دڵخۆشکەر بۆ ئێران نییە، کەوایە سەیرکەن لەو چوار دەوڵەتە ئێران لە دووانیان شکستی بردووە و نایەوێ عێراق بدۆڕێنێ.

ئێسنتا قسەی من لەسەر عێراقە، ئێران بە تەواوی مەرجەکانی کورد رازییە وەک بەشدارییەکی سەرەکی لە نێو کابینەی نوێی عێراقدا، گەڕانەوە بۆ کەرکووک، بودجەی تەواو، پشکی پێشمەرگە، ئەمەریکا هەمان شت، بەڵام هێشتا سەدر و هاوپەیمانانی ئەو مەرجانەی بە دڵی کوردن رەزامەندیان نەداوە تا کورد بجوڵێ، بۆیە کورد تا ئێستا لەسەر هیچ بەرەیەکدا ساغ نەبووەتەوە و لە بەرەی خۆیدا وەستاوە تا پاکێجەکانی پەسەند دەکرێ، لەگەڵ ئەوەی کە ئێستا بۆ ئەنجامی هەڵبژاردن دەیانەوێ دادگای باڵای فیدراڵی ئەو کێشەیە یەکلابکاتەوە و سیناریۆی تر هەن بەڵام ئەمە بنچینەی بابەتی ئەمڕۆم نییە.

بەگوێرەی تەواوی وڵاتانی ناوچەکە کورد دەبێ لە رەسمی عێراقی تازەدا واتە تەوازنی هێز و دروستکەری بڕیار لە عێراقدا، کورد رۆڵ بگێڕێ، گەڕانەوەی کورد شکست نییە، بەڵکوو گەڕانەوەیەکی بەهێزە بۆ تۆخکردنەوەی پرسێکی گrرینگی خۆی کە پێدەگوترێ قەزیەی کورد لە رۆژهەڵاتی ناویندا.
کورد لە ئەگەری روودانی هەر گۆرانکارییەک لە نەخشەی جیوگرافی یان گۆڕانکاری لە تەوازنی هێز لە ناوچەکەدا، پڕۆژەی خۆی بۆ داهاتوو هەیە، بەڵام لە ئێستادا ئەوەی گرینگە کە دەبێ کورد خۆی لە رووی ئابووری و پارێزگاریکرن لە کیانی هەرێم و جارێکی دیکە هەڵسانەوەی پێگەی، لە عێراقدا رێک بخاتەوە.

دیپلۆماسیەتی کورد جارێکی دیکە لەسەر نەخشەی عێراق رووندەبێتەوە، بەڵام ئەمجارە دەبێ سوود لەوە وەربگیرێ، کە دەرچەی ئێمە لە عێراقدا لەکوێیە؟ پێگەی ئابووری ئێمە کەی دەچێتە سەر سکەی خۆی، بۆ ئەمە لە رابردوو شرۆڤەم هەبووە کەرتی نەوت و غازی سرووشتی دوو کارتی بەهێزی کوردن، بەڵام دەبێ پەلەی لێ بکرێ بۆ ئەوەی کورد کارتەکانی بخاتە گەڕ وەک ئابووری، تاوەکوو لەڕووی پێگەی ئابوورییەوە کورد بچیتە سەرنەخشەی بەرژەوەندییەکان لە رۆژهەڵاتی ناویندا و لەڕووی جیوگرافیشەوە کورد کارتێکی ناوچەکەیە لەگەڵ چۆنیەتی تەوازنکردنی عیراق لە رۆژهەڵاتی ناویندا.
لە ئەگەری هەر رووداوێک لە عێراقدا و هەر دۆخێکی ناسەقامگیری، کورد بەگوێرەی واقیعەکە مامەڵە دەکات، بەڵام لە ئێستادا سەیری یارییەکە دەکات.

دواجار گەرانەوەی کورد بۆ بەغدا بۆ تۆخکردنەوەی دەسەڵاتی زیاتری هەرێمی کوردستانە، دواجاریش کورد جۆرێک لە سێبەری کۆنفیدراڵی لە عێراقدا دەوێ، بەڵام گەیشتن بەو کارەیش دەوەستێتە سەر خێرابوونی روودوەکان لە ناوچەکەدا و جۆری دەستبردن لە نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوین و جۆری جوڵەی دیپلۆماسی سەرکردایەتی سیاسی کوردستان لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکەدا، ئەوەی ئێستا هەیە کورد دەیەوێ بچێتەوە بەغدا و بۆ داهاتوویش دەبێ کورد لە عێراقدا جۆری حوکمڕانییەکەی سیاغە بکرێتەوە.