شیعە دوو مانگە، كورد سەدساڵە
لە سەردەمی مالیكی رق و تۆڵەسەندنەوە لە سووننە گەییشتە لووتكەی خۆی. هەر لە سەردەمی ئەویشدا بڵاوكردنەوەی رق لەدژی كورد شێوەیەكی مەنهەجی وەرگرت و حیزبە شیعەكان شەقامی عێراقییان لەدژی كورد هان دەدا.
كار گەییشتە ئەوەی كامەیان پتر دژی كورد بێ زیاتر دەنگ بهێنێت. قووتی گەلی كوردستان لەلایەن مالیكی بڕدرا و پێچەوانەی دەستووریش عەبادی سوپا و چەك بۆ یەكلاییكردنەوەی ناكۆكییە سیاسییەكانی لەگەڵ كوردستان بەكارهێنا. شەقامی عەرەبی ئەوەندە لەدژی كورد بارگاویی كرابوو، تەنانەت یەك پیاوی ئایینی عێراق و بە مەرجەعیەتیشەوە زاتی ئەوەیان نەكرد یەك وشە لەبەرانبەر ئەو زێدڕۆییە بڵێن كە دەرهەق بە كورد كرا.
پاش شەڕی داعش لایەنە شیعەكان خۆیان بە لایەنی سەركەوتووی پانزدە ساڵ ململانێ دەزانی لەبەرانبەر كورد و سووننە. میلیشیا و تاییفەخوازی و شیعەگەری سەرتاپای عێراقی تەنی. ئەو دەوڵەتە مەدەنییەی بڕیاربوو دابمەزرێ بووە دەوڵەتێكی تاییفی و میلیتاری كە ئۆلیگارشییەكی فاسیدی مەزهەبی ئیدارەی دەكرد. ئەوان لە مەحفەلەكانیان لەبارەی خەونی ئیمپراتۆری دەدوان كە سنوورەكانی لە ئەفغانستانەوە دەستی پێدەكرد هەتا دەگەییشتە سنوورەكانی ئیسراییل لە دەریای سوور و سپی و هەروەها یەمەن لە نزیك شاخی ئەفریقا.
ئەم مەستیە زۆر كورتخایەن بوو، هەمیشە ئەحزابی دینی چاوەڕوانی ئەوەن خەڵك ویلائی رەهای بۆ ئەوان هەبێ و كوێرانە ئیتاعەت بكەن. خرۆشانی شەقامی شیعە لەدژی گەندەلی و تاییفەگەری دەستەڵاتی شیعەی تووشی شۆك كردووە.
دەستلەكاركێشانەوەی سەرۆكوەزیران و بەڵێن بۆ چاكسازی، سەركوتكردن و كوشتن و بڕین و هەوڵەكانی ئێران و مەرجەعییەت شەقامی هێور نەكردووەتەوە. راستییەكەتان دەوێ عێراق لە دەستپێكی قۆناخێكی زۆر جیاوازە. كەسایەتی و هێز و كەرستە و درووشمەكانی ئەو قۆناخە لە عێراقدا پێشتر نەبینراون. سەرباری بوونی دەستێوەردانی دەرەكی و هەوڵەكان بۆ بەلاڕێدابردنی بەڵام ئەو خۆپێشاندان و ناڕەزاییەتییەکان هێزێكی نوێ و دینامیكییە و ستراتیژی و داواكاریشی هەیە.
بەپێچەوانەی هەموو ئەو هەوڵانەی كە دەیانەوێ وا پێشان بدەن كە خۆپێشاندەران و شەقامی ناڕازیی شیعە دژی خواست و مافەكانی كوردن، خاڵی هاوبەش لە نێوان داواكاریی كوردستان و خۆپێشاندەراندا هەیە. دیموكراسی و جیاكردنەوەی دین و دەوڵەت كە داواكاریی خۆپێشاندەرانە، دەیانساڵە درووشم و ستراتیژیی بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان بووە. ئەگەر سەركردەكانی كورد لەكاتی نوووسینەوی دەستووری عێراق نەبان عەرەبەكان دەستووریان بۆ دەوڵەتێكی سەرتاپا دینی دەنووسییەوە. حزووری كورد لە عێراقی نوێدا وایكرد مافی پێكهاتە ئایینی و نەتەوەییەكان لە دەستووردا جێگیر ببیت.
لەبارەی گۆڕینی كۆمیسیۆن و یاسای هەڵبژاردنەكانیش كە داواكاریی سەرەكیی خۆپێشاندەرانە، كورد هەمیشە لەو یاسایە زەرەرمەندبووە و بە لۆژیكی زۆرینە بەسەریدا سەپێندراوە. هەروەها كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان لە هەڵبژاردنی پێشوودا سەدانهەزار دەنگی كوردی سووتاند و حەفت كورسیی كوردی لە نەینەوا بە ناهەق پێشكەشی ئیئتیلافی عەبادی كرد. ئەو قسەیەی ئێستا خۆپێشاندەران لەبارەی كۆمیسیۆن و یاسای هەڵبژاردن دەیكەن كورد هەمیشە گوتویەتی و ناڕازی بووە.
هەرلە ساڵی 2010 هەتا ئێستا هیچ سیاسییەك بە قەدەر سەرۆك بارزانی تێبینی لەسەر بارودۆخی عێراق و پێشێلبوونی دەستوور نەبووە. ئەو یەكەم كەس بوو رایگەیاند عێراق بەرەو دیكتاتۆرییەت هەنگاو دەنێ. تەنیا ئەو پرسیاری ئەوەی كرد سەدان ملیار داهاتی عێراق بۆ كوێ رۆییشتووە. یەكەمجار سەرۆك بارزانی بوو كە هۆشداریی دا عێراق بەرەو چارەنووسی نادیار و هەڵدێڕ دەڕوات. ئەو دەستنیشانیكرد كە دەستوور پێشێلكراوە و شەراكەت و تەوافوق پشتگوێخراوە. سەرۆك بارزانی بوو كە رایگەیاند لەبری ئەوەی دەوڵەتێكی مەدەنی دابمەزرێت، وا خەریكە دەبێتە دەوڵەتێكی تاییفی.
ئەوەی شەقامی عێراقی داوای دەكات دەیان ساڵە كورد داوای دەكات. پشتگیریی كوردیش لە عادل عەبدولمەهدی بە مانای پشتگیری لەو دەوڵەتە تاییفییە نییە. كورد پشتی عادلی گرت بۆ ئەوەی كەسانی وەك عەبادی تەمێ بكات و پشتیان لە ئەرز بدات.
لە بابەتی گۆڕینی دەستووریش ئەگەر هیچ كەس نەیەوێت دەست بۆ كەمكردنەوەی دەستكەوت و مافەكانی كوردستان و پێكهاتەكان ببات ئەوە كورد هیچ ناكۆكییەكی لەگەڵ شەقامی خرۆشاوی عێراقیدا نییە. كوردیش دەیەوێ لە دەستووردا چەمكی هاووڵاتیبوون بەهێزتر ببێت و دەستوور وا دابڕێژرێتەوە كە یەكسانی دادپەروەری بێنێتە ئاراوە.
