پانزە خاڵ لەبارەی دەوڵەت و سەربەخۆیی
یەكەم: بۆ ئاییندەی ئەم وڵاتە، سیاسییەكان و ئەحزاب و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و رۆشنبیر و نووسەر و هەموو هاونیشتمانیانی كوردستان تەنیا یەك رێگەیان لەبەردەمە ئەوەیش گەیاندنی كوردستانە بۆ سەربەخۆیی.
بەدیلی دیكە تەنیا پاشكۆییە بۆ دەوڵەتی عێراقی. بۆیە لەبری بەردتێگرتن و تاشینی بڕوبیانوو و موغاڵەتە لە فەلسەفەی سیاسیی و شێواندنی هزری خەڵك لەبارەی دەوڵەت، دەبێ یارمەتیی پرۆسەكە بدەن و دەوڵەمەندی بكەن.
دووەم: دژایەتیكردنی دەوڵەت یان بەڕەوا نەدیتنی ئەویش لەبەر هۆكاری سیاسی و بەپارتی زانینی پرۆژەكە نیشانەی تەسكبینییە. پرۆسەی سەربەخۆیی بەشێكە لە پرۆسەی گەشەسەندنی كوردستان. ئەوە ویستی هەموو هاونیشتمانییەکە و ئەم وڵاتە بۆ خۆشگوزەرانی و پاراستنی خۆی پێویستیەتی، بۆیە دەبێ قبوڵ بكرێ و یارمەتیی پتەوكردنی بدرێ.
سێیەم: كەس نایەوێ دەوڵەت لەسەر پێوەرەكانی سەدەی حەڤدە و كڵێشەی هێگڵ و ستالین یان هیتلەر دابمەزرێنێت. كەس بەتەمایش نییە خیلافە و تاڵیبان و سەڵتەنەت دابمەزرێنێت یان لاسایی ئەسەد و قەزافی بكاتەوە. سەربەخۆیی كوردستان لەسەر بنەما ئینسانییەكان و سەردەمیانە دەبێت. بۆ؟ چونكە ویستی گەلی كوردستان بۆ سەربەخۆیی و كارنامەی لە دەستگرتن بە مافەكانی مرۆڤ و پێكەوەژیان و دژایەتیكردنی تیرۆر و فرەیی هەر هەمووی سەردەمیانەن و جێگەی ستاییشی جیهانن. ئەم دەوڵەتە بۆ ئاشتی دەبێت نەك بۆ جەنگ و زەبروزەنگ و خۆسەپاندن.
چوارەم: گۆڕانی نیگای جیهان بەرانبەر بە مافەكانی گەلی كوردستان ئەگەر بەشێكی لەبەر گۆڕانی هاوكێشەكان بێت بەشی زۆری بۆ توانا زاتییەكانی گەلی كوردستان دەگەڕێتەوە. كوردستان لەبری جیهان بەهاكان دەپارێزێ و شەڕی تیرۆر دەكات. كوردستان سەرچاوەی هەناردەكردنی توندڕۆیی و تیرۆر نییە وەك دراوسێكانی. كوردستان پەناگەی دوو ملیۆن ئینسانی ئاوارە و لێقەوماوە. كوردستان پابەندی گشت رێككەوتنەكانی لەگەڵ بەغدا بووە. لە فرەیی و ئازادیی بیروڕا و گەشەی ئابووری و سیكۆلاریزم لە ناوچەكەدا وێنەی كەمە. ئەوانە گشتی بە ئیرادە و دەست و بازووی خەڵكی كوردستان كراوە. ئەم توانستانە واقعێكی نوێی خوڵقاندووە و دنیا ناچار دەكات بەجۆرێكی دی سەیرمان بكات.
پێنجەم: دواخستنی سەربەخۆیی لەبەر نەبوونی مووچە و كامڵ نەبوونی دیموكراسی و گەندەڵی و كەموكوڕییەكان پتر تێنەگەییشتن و تێكەڵكردنی مەفهوومەكانە. ئێستا هەرێمی كوردستان هەر چییەك بۆ دیموكراسی و ئابووری بكات ناتوانێ لەوەی ئێستا هەیە كامڵتر بێت، چونكە لەگەڵ بەربەستی سیادەی عێراق تووشی بەركەوتن دێت. بەغدا ناهێڵێ ئابووریمان بەهێزتر بێت و بەردەوامبوونی پاشكۆیەتیش دەمانكاتە قوربانیی ململانێی زلهێزانی ناوچەكە.
جگە لەوەیش دیموكراسی خاڵێك نییە كۆتایی هەبێت و بڵێین وا گەییشتینە دیموكراسی و با دەست بە دەوڵەت بكەین، بەڵكو دیموكراسی هێڵێكە بەردەوام لە جووڵەدایە و لە قۆناخی دوای دەوڵەتیش هەمیشە خۆی نوێ دەكاتەوە. لەوانەیش بترازێ دەوڵەت مانای سەروەری و پەرژین دەدات و دیموكراسی و ئابووری و كارگێڕی بریتین لە ئیدارەدان و لەهەموو قۆناخێكدا بەر لە دەوڵەت و دوای دەوڵەتیش ئەبێ كار بۆ دیموكراسی و كارگێڕی و ئابوورییەكی باش بكەین.
شەشەم: دەوڵەت و سەربەخۆیی، وا دەكات روئیایەكی درێژخایەنمان بۆ هەموو كایەكانی ژیان هەبێت. دەوڵەت دیموكراسی و ئابووری و سیستەم دەپارێزێت بۆ ئەوەی زیاتر گەشە بكات و كامڵتر ببێت. لە هەموویشی گرنگتر ئەوەیە هەتا سەربەخۆ نەبین ناشتوانین خۆمان لە هەڕەشەكان بپارێزین ئەو هەڕەشانەی كە زۆر جدین و دەیانەوێ لەناومان ببەن. تەنیا یەك رێگەمان لەبەردەمە ئەوەیش سەربەخۆییە و پرسیاریش ئەوەیە ئەگەر بەرەو سەربەخۆیی هەنگاو نەنێین ئەدی چی بكەین؟
حەفتەم: مانەوە لەگەڵ عێراقدا هیچ مانایەكی نییە جگە لە مانەوە لەگەڵ كێشە و قەیرانەكان و بچووكبوونەوەی زیاتری مافە رەواكانمان. دەبێ بەردەوام لەگەڵ جەهلی تاییفەگەریی بەغدادا هەڵبكەین. دەبێ تاهەتایە بڵێین شەراكەت و تەوافوق و كەسیش گوێمان بۆ ناگرێ. دەبێ خۆمان لەگەڵ ترسی بڕینی بەشەبودجە بگونجێنین. دەبێ پایتەختەكانی دەرووبەر بڕیار لە چارەنووسمان بدەن. دەبێ بۆ هەموو بودجەیەك بۆ هەموو یاسایەك هەردەم چاوەڕێی هەڕەشەی شەهرستانی و خەزعەلی و فەتلاوی و مەرحەمەتی ئەمریكاییەكان بین. مانەوە لەگەڵ عێراقدا بەهەندنەگرتنی نرخی شەهید و ئەنفالەكان و تێكۆشانی گەلەكەمانە. مانەوە لەگەڵیدا جەختكردنەوەیە لەوەی هێشتا شاییستە نین سەروەری و ئازادیمان هەبێ. هەتا پاشكۆی ئەو دەوڵەتە قەڵپە بین ناتوانین لەسەر ئاستی نەتەوەییشدا كار بۆ بەهێزكردنی فەرهەنگ و ئابووری و پەروەردە و دیموكراسی و ئینتیما و هتد.. بكەین. ئەبێ هەردەم بە كێشە ناخۆییەكانەوە سەرقاڵ بین و تینووی ریسواكردنی یەكتر بین.
هەشتەم: لە سەدساڵی رابردوودا هیچكات ئەوەندەی ئێستا داگیركارانی كوردستان لە هەڵوێستی لاوازدا نەبوونە و فرسەتێكی زێڕینە كوردستان هەنگاوی یەكلاییكەرەوە بنێت. بوونی بەربەستی دەرەكی و جیۆپۆلیتیكی لەسەردەمی ئێستا بیانوویەكی ئەوەندە بەهێز نییە كوردستان دەرفەتی بەدەوڵەتبوون لە كیسی خۆی بدات. دەبێ كوردستان بڕوای بەخۆی هەبێت و بڕیار بدات بۆ ئەوەی ببێتە ئەمری واقیع چونكە سیاسەتی نێودەوڵەتی مامەڵە لەگەڵ ئەمری واقع دەكات نەك لەگەڵ خەیاڵ و ترسەكاندا.
نۆیەم: زۆرجار بینراوە ژمارەیەك نووسەر و رۆشنبیری چەپ و تاراوگەنشین لە نووسینەكانیاندا لایەنگرانی سەربەخۆیی كوردستان بە گڵحۆ و ناسیۆنالیست ناوزەد دەكەن و دەڵێن دەوڵەتی نەژادپەرستمان ناوێ، ئەوەی لە كوردستان ژیابێت بۆی دەردەكەوێ شتێك بەناوی نەژادپەرستی لە ئەجیندای هیچ لایەنێكدا نییە و ئەوە درۆیەكی شاخدارە.
دەیەم: پێویستە مەفهوومی سیستەم و سەروەری لەیەكتر جیا بكرێتەوە. ئەگەر بڵێن دەبێ دیموكراسی بچەسپێت ئەوكات ببین بە دەوڵەت ئەوشیان لەشوێن خۆی نییە چونكە دیموكراسی پرۆسەیەكی بێكۆتاییە و بەردەوام لەگەشەدایە. چەمكی دەوڵەت پەیوەستە بە سەروەری و زۆر گشتگیرترە لە دیموكراسی و سیستەمی سیاسی. جگە لەوەیش هیچ وڵاتێك شك نابەین بەم بیانووە دەوڵەتبوونی دواخستبێت. ئەگەر بەهۆی بەرژەوەندیی كۆمەڵێك بازرگانیش زوڵم لە فرسەتی دەوڵەتی كوردستان بكرێت ئەوەشیان نابێ لێی بێدەنگ بین و دەبێ رووبەڕووییان ببینەوە.
یازدەمین: سەربەخۆیی كوردستان تەنیا دیارییكردنی سنوور و هەڵكردنی ئاڵا و دانپێدانانی وڵاتان نییە. سەربەخۆیی كوردستان تەنیا رزگاربوون نییە لە بەندی داگیركار. تەنیا ئەوە نییە ببیتە خاوەنی زمانی رەسمی و پارە و رەگەزنامە و هێڵی ئاسمانی. سەربەخۆیی تەنیا سەروەری و ناردنی باڵیۆز بۆ وڵاتان نییە. سەربەخۆیی كوردستان پەیوەست نییە بە پارتێكی سیاسی، بەڵكو دەستكەوتێكە هەموو خەڵكی كوردستان لێی سوودمەند دەبێت.
سەربەخۆیی پرۆسەیەكی بەرفراوان و قووڵی سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسیی فرە رەهەندە. لەگەڵ هەموو ئەوانەیشدا سەربەخۆیی كوردستان واتای سەربەخۆیی تاكی كوردستانیش دەدات لە هەڵبژاردنی بیروباوەڕ و شێوازی ژیان و نەهجی سیاسی. سەربەخۆیی تۆكمەبوونی ئینسانی كوردستانییە بۆ ژیانێكی ئاسوودە و پێشكەوتن، ئەویش لەژێر ناونیشانێكی روون. لە دۆخی سەربەخۆییدا ئیتر هیچ پایتەختێك بڕیار لەسەر قووت و ئابووریی كوردستان نادات. كوردستانیان بەرپرس دەبن لە بەڕێوەبردنی ژیانی سیاسی و ئابووریی خۆیان. لە دۆخی سەربەخۆییدا پێشمەرگە موڵكی حیزبەكان نییە بەڵكو موڵكی گەل و پارێزەری كوردستانە.
دوازدەمین: لە دەوڵەت و سەربەخۆییدا حزبەكان ملكەچی یاساكان دەبن و بۆیان نییە لەدەرەوەی چوارچێوە و بەرژەوەندییەكانی دەوڵەت بجووڵێنەوە و پەیوەندی هەواڵگری لەگەڵ وڵاتان دروست بكەن. لەدۆخی سەربەخۆییدایە كە دەكرێ دەستی مافیاكان ببڕدرێن و پلانی درێژخایەنی ئابووری بۆ دەوڵەت دابڕێژرێت. لەسەربەخۆییدا ئیتر ئینسانی كورد كۆتایی بەوە دەهێنێت هەمیشە بەشێوەیەكی كاتی بژی.
سیانزەمین: دەوڵەت رووداوێكی مەزنە كە لە ژیانی هەر گەلێك تەنیا یەكجار روودەدات و دووبارە نابێتەوە. هەم ئامرازە و هەم ئامانج چونكە هەڵگری بەها و ژیان و هێز و نەمرییە. دەوڵەت مانای مەزنی و شكۆ دەدات بۆ هاووڵاتی و خاك و دەستەڵات. دەوڵەت دامودەزگەیەکی خۆسەپێن نییە كە ئازادیی مرۆڤ بەرتەسك دەكات وەك هەندێ خەڵك بۆی دەچن. لە راستیدا دەوڵەت پەرژین و پارێزەری ژیانە و رێگەیەكە بۆ گەییشتن بە بەختەوەریی گشتی. ئەگەر وا نەبا 195 دەوڵەتمان لەسەر گۆی زەوی نەدەبوو و خەون و ئاواتی گەلانی بێ دەوڵەتیش نەدەبوو و، كەسیش ناچار نەدەبوو سنوور بە دەوری خۆیدا بكێشێت.
چواردەمین: ناكۆكیی سیاسیی نێوان لایەنەكان بابەتێكی ئاسایی ژیانی هەر كۆمەڵگەیەكە، بڕوابوون بە دەوڵەت و سەربەخۆییە كە دەتوانێ لایەنەكان كۆبكاتەوە و هاودەنگیی نیشتیمانی دروست بكات، بۆیە گشتپرسی و سەربەخۆیی و دەوڵەت چارەسەری زۆر لە گرفتەكان دەكات.
پانزەمین: كات لەبەرژەوەندیی گەلی كوردستاندا نییە. چەندە ئەم هەنگاوە دوابخرێت ئەوەندەیش بەدیهاتنی ئاواتی سەربەخۆیی كاڵتر دەبێتەوە. ماوەتەوە بڵێین ئەو گەلەی لەپێناو نان و مووچە و بەرژەوەندیی كەمبەها ئازادییەكەی لەدەست بدات سەرئەنجام هەموو شتێك لەدەست دەدات.
