عێراق وێنەی تیشکی شەڕێکی دیکەی بۆ گیراوە
تەنیا کوردی
عیراق لە تەوقیتی جەنگێکی دیکەدایە، لە رقی تەقینەوەی گەورە لە نێو جەستەی عێراقدا بیانوو بە کورد گیرا، ئەوەی کە بەغدای راگرتبوو کورد بوو، ئێستا ئەو بیانوویەش نەما، عێراق لە داهاتوودا بە بەڕووی یەکپارچەییدا دەتەقێتەوە.
هەڵبەت عێراق لەبەر خۆی نا، لەبەر نەوت و جیوگرافیاکەی شوێنی بەریەککەوتنی جەمسەرەکانی وڵاتانی زلهێز و بەرژەوەندی وڵاتانی ئیقلیمییە لە ناوچەکەدا.
عێراق خۆی سێگۆشەی مەرگە، مرۆڤەکان بە ئاسانی لە عێراقدا دەمرن، تەمەنی مرۆڤێکی ئاسایی لە عێراقدا بریتییە لە کۆی سەیرکردنی رووداوی جەنگ ، واتە تاکی عێراقی لە نێو جەنگدا لە دایکدەبێ و لە نێوجەنگیشدا دەمرێ.
ئەوەی لە عێراقدا دەگوزەرێ سەرەتایی جەنگی سێیەمی رانەگەیندراوە، ئەمە گەورەکردنی وێنەی عێراق نییە لە ناوچەکەدا بەڵکوو شوێنی بەریەککەوتنی جەنگێکی ئابووری و سەربازییە.
عێراق کەوتووەتە ناوچەیەکی پڕ لە کێشەی رۆژهەڵاتی ناویندا، هەموو جوڵەیەکی سیاسی بە عێراقدا تێپەڕدەبێ، بۆیە سەقامگیری عێراق دەبێتە هۆکارێک بۆ تێکچوونی تەوازنی سیاسی لە نێو ئێران و تورکیا و سعوودیە لەلایەک و سەرهەڵدانی قەیران لە نێو ئیسرائیل و میسر و ئوردن.
سەقامگیری عێراق هەڕەشەیەکی جیددییە بۆسەر بەرژەوەندی ئابووری ئەمەریکا و رووسیا و فەرەنسا و بەریتانیا و وڵاتگەلێکی دی.
هەموو وڵاتانی ناوچەکە و وڵاتانی دیکەی زڵهێز بۆ دیاریکردنی بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان لە بواری ئابووریی و سیاسییەوە ناسەقامگیری دەخەنە عێراقەوە، وڵاتانی هەرێمایەتیش بۆ دوورکەوتنی شەڕ لە نێو جیوگرافیاکەیاندا شەڕ دەخەنە نێو جیوگرافیای عێراقەوە. عێراق ئاوێنەی داهاتووی شکاوە، بۆیە بە بەردەوام دیموکراتییەت و پێکەوەژیان و شەراکەت لە عێراقدا وێنەی شکاوی هەیە.
لەڕووی پێکەوەگرێدانی جیوگرافییەوە چ جیوگرافیای دانیشتوان بێت و چ جیوگرافیای خاک بێت کە مەبەست لێی حوکمدارییە، تا پێداگری زیاتر لە پرسی پێکەوەژیان و شەراکەت، یان عێراقێکی یەکپارچە بکرێتەوە زیاتر تابڵۆی عێراق وێنەی جەنگی نوێ و بەرەی شەڕی دیکەی لێ دەکرێتەوە.
چەندە دەست بۆ خوێندنەوەی چارەنووسی عێراق درێژبکەین ئەوەندەی دیکە لێی نائومێد دەبین، لەو کاتەی کە باسی عێراقی نوێ و دیموکراتییەت و فیدراڵ و یەکگرتوویش دەکرێ، ئەوەندەی دیکە ئاماژەی چیرۆکی تازەی جەنگ دەردەکەون، چونکە کە حوکم لە بڕیاری تائیفی و مەزهەبییەوە نەسێکی قانوونی وەرگرتبێ، پاشماوەی فکری تیرۆر و دیکتاتۆرییەت کە لە مێژوودا رەگی لێ داکوتاوە و هێزو بازوی عێراق بێ، ئیدی هەردەبێ چاوەڕوانی ئەوەی لێ بکەین کە لە داهاتوویدا سەرهەڵدانی دیکە و بەرەی دیکەی جەنگی لێ دەبێتەوە.
تا ئێرە ئەوانەی لە شانۆی سیاسی عێراقدا تێدەگەن، نوکی پێنوسەکانیان بۆ رەسمکردنی شەڕێکی دیکە لە نێو عێراق و شەڕێکی دیکە لە نێوان سوننە و شیعەدا تیژ کردووە.
کورد بەشێکی سەقامگیری عێراقە، هەمیشە کارتێکی فشارە لەسەر بەغدا بۆ ئەوەی بەرەو تائیفی هەنگاونەنێ، ئێستا بەتایبەت لەدوای داگیرکردنی کەرکووک لەلایەن بەغدا و ئەو رەوشەی دروستبووە، عێراقی زیاتر بەرەو واقیعێکی تاڵتر برد، کە وەک چۆن مووسڵ کەوت لە داهاتوودا عێراق وەها دەکەوێ.
لە ئێستادا ئەوانەی دڵیان بە کەوتنی کورد خۆشکردووە، لەوە نەگەیشتوون کە لە ترسی لەتبوونی گەورە و لیکترازانی عێراقدا بیانوو بە کورد دەگیرێ، ئەو شەڕی ئێستا لەگەڵ کورد دەکرێ، شەڕێکی سەربازیی بۆ گوشارێکی دەروونی و بچوکبوونەوەی وێنەی کورد لە عێراقدا، ئەمە لە ئەنجامی ترسە گەورەکەیە کە لە عێراقی نوێدا دێتە بوون، ترسی دابەشوونی گەورە کە لە واقیعدا لە تەقینەوەدایە، ترسی پێکەوەهەڵنەکردنی شیعە و شیعە، سوونە و سوونە، شیعە و سوونە، سوننە و شیعە، تیشکی گیراوە و لەبەرچاوی شارەزایانی عێراق روونە، ئیدی عێراق لەبەردەم تەقینەوەیەکی گەورەی جەماوەریدا دەبێ، لەبەردەم تەقینەوەی لێکتێنەگەیشتنی جەمسەرە جیهانییەکان و بەرژەوەندییە ئیقلیمییەکان دەبێ، ئەوەی کە تەقینەوەی گەورەی عێراقی راگرتبوو تەنیا کورد بوون، ئیدی کە ئێستا هەموویان رقیان بە کورد دەربڕی، ئەی لە داهاتوودا دەبێ رقی تەقینەوەی ناخیان لە نێو جەستەدا دەبێ بە کێ دەربڕن؟ عێراقی یەکگرتووی فیدراڵ خەونێکە کە هەرگیز مرۆڤی عێراقیی لەو خەوەدا هەڵناسێتەوە کە بیبێنێ، چونکە هەموو رێککەوتن و دیالۆگ و دروشمەکان کاتین و تەوقیت کراون.
تەوقیتکراون کە سەرەنجامی عێراق لەتبوونە بۆ دروستبوونی سێ دەوڵەت، کورد و شیعە و سوونە، چونکە تایبەتمەندی وایە کە چەندە پێوەستی بکەی بە دیموکراتییەت و یەکپارچەی خاکەوە ئەوەندی دیکە ناخی عێراق دەچێتەوە ژێر دابەشبوونەوە.
دابەشبوونی عێراق ئەگەرێکی چاوەڕوانکراوە لە تەوقیتێکی لۆکالی دەرچووە و لە بەرەنجامی لیکحاڵی نەبوونی وڵاتانی زڵهێز یەکەم کاردانەوە بۆ نفوزی سیاسی هەروڵاتێک بەئەنجامی دابەشبوونی عێراق دەست پێدەکات.
ئیدی لە عێراقی نوێدا ئەو وێنەیە نییە کە ئێستا تیشکی گیراوە و سەرکەوتن بۆ جانبێکی شیعەی سیاسیی دانراوە بەڵکو لە عێراقی نوێدا سەرکەوتن بۆ بەرەی سەربەخۆخوازانێکە کە لە ئێستادا دەنگیان سڕکراوە و عێراق بەرە و پێش دروستبوونی دەچێتەوە، ئەوەی هەیە لە ئێستادا نفەزی وڵاتێکە بۆ بەشێک لەو پارچە پارچەبوونە، ئیدی ناوی عێراق دەبێتە رابردوو و دەوڵەتی سوونە و دەوڵەتی کوردستان و دەوڵەتی شیعەی لێ لەدایک دەبێ.
