میر تەحسین ژیانێكی پڕ هەوراز و نشێو
ڕاپۆرتی شیكاری : پێگه‌ی خواكوڕك
میر تەحسین بەگ، كە ۷۳ ساڵ میری ئێزدییەكانی هەموو جیهان بوو، هەفتەی ڕابردوو لە تەمەنی ۸٤ ساڵیدا كۆچی دوایی كرد و رۆژی دووشەممە تەرمەكەی میر ته‌حسین به‌گ گه‌ڕێنرایه‌وه كوردستان ، ئه‌مرۆكه سێشه‌مه ۵ـی شوباتی ۲۰۱9 له رێو ره‌سمێكی ئاینی دا به پێی داب و نه‌ریتی ئیزیدییه‌كان له له شارۆچكه‌ی شێخان به خاك سپیردرا ،دوای كۆچی دوایی میرته‌حسین به‌گ كە بە چیرۆكێكی دەگمەن ئەو پۆستەی پێ بەخشرا، كێ دەبێتە میری ئێزدییەكان؟.
ئێزدییەكان كە ژمارەی شوێنكەوتووەكانیان لە تەواوی جیهاندا نزیكەی ملیۆنێكە، زۆرینەیان نیشتەجێی ناوچەكانی هەرێمی كوردستانن و لە دوو ناوچەی سەرەكیدا جێگیربوون؛ شێخان كە پێشتر سەر بە پارێزگای موسڵ بوو ئێستا لە ڕووی ئیدارییەوە سەر بە هەولێرە، هەروەها شارۆچكەی شەنگال كە لەڕووی ئیدارییەوە سەر بە موسڵە، زۆرینەی پەرستگا و شوێنە پیرۆزەكانی ئێزدییەكانیش دەكەوێتە ئەو دوو ناوچەیەوە.
ئێزدییەكان لە مێژووی خۆیاندا ڕووبەڕووی ۷٤ كۆمەڵكوژیی بوونەتەوە كە خۆیان بە “فەرمان” ناوی دەبەن، لە یەكێك لەو فەرمانانەدا كە پێش ۱۵۰ ساڵ ئەنجامدراوە، زیاتر لە هەزار و ۲۰۰ كچی ئێزدیی بە دیل گیران و بەسەر ئەمیرەكانی عوسمانی و فەرماندەی سوپاكەیاندا دابەشكران، بابا شێخ دەڵێت، ئەگەر لەو سەردەمەدا مەرجەعە دینییەكانی ئەو كاتی ئێزدییەكان دەنگی بگەشتایە بەو كچ و ژنانە، ئەوا فەتوایەكی هاوشێوەیان دەردەكرد و داوای گەڕانەوەیان لێ دەكردن.
ئەو ژنەی لەتەمەنی ۱۱ ساڵیدا میر تەحسینی كرد بە میر و پەرلەمانتار
ئەگەر بابا شێخ مەرجەعی ئاینیی ئێزدییەكان بێت و لایەنی دینی و شەرعی بەڕێوەببات، ئەوا میری ئێزدییەكان لایەنی ژیانی دنیایی و سیاسیی كۆمەڵگای ئێزدییەكان بەڕێوەدەبات و لەو ڕووەوە بە كەسی یەكەمی ئەو ئایینە دادەنرێت.
میر تەحسین تا هەفتەی ڕابردووش میری ئێزدییەكان بوو، بەڵام لە ڕۆژی ۲۸ی مانگی ڕابردوو لە نەخۆشخانەیەكی شاری هانۆڤەری ئەڵمانیا كۆچی دوایی كرد و لەئێستادا ئێزدییەكان بێ میرن.
میر تەحسین سەعید عەلی بەگ لە ڕۆژی ۱۵ی ئابی ۱۹۳۳ لە ناوچەی باعەدرێی سەر بە قەزای شێخان لەدایكبووە. لە هاوینی ۱۹٤٤ كاتێك كە تەمەنی نزیكەی ۱۱ ساڵ بووە بەهۆی كۆچی دوایی باوكییەوە، لەلایەن دایەگەورەیەوە كراوە بە میری ئێزدییەكان.
دایەگەورەی میر تەحسین، میان خاتوون، یەكێك بووە لە ژنە دەستڕۆیشتووەكانی ناو ئێزدییەكان، دوای ئەوەی عەلی بەگی هاوسەری میان خاتوون دەكوژرێت، خاتوون لە پشت سەعیدی كوڕیەوە(باوكی میر تەحسین) دەوەستێت‌و هەموو كاروبارەكانی ئێزدییەكان بەڕێوەدەبات، لەگەڵ حكومەتی عێراق و هۆزەكانی دەوروبەریاندا كۆدەبێتەوە، داواكاریی پێشكەش دەكات و داواكاریی ڕەت دەكاتەوە، ئەم دادەنێت و ئەو لادەبات، ئەو ژنە بە یەكێك لەو ژنە كەمە عێراقی و كوردییانە دادەنرێت كە لەو سەردەمەدا ئەركێكی گەورەی لەسەر شانبووە و تا ساڵی ۱۹۵٦ كە كۆچی دوایی كردووە بەردەوامبووە لە بەڕێوەبردنی كاروباری ئێزدییەكان، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا میان خاتوون نەخوێندەواربووە، نە توانیویەتی بنووسێت نە بخوێنێتەوە.
گەلی عەلی بەگ لە شاخی ڕەواندز كە بە دووری ۱۱۷ كیلۆمەتر دەكەوێتە باكوری شاری هەولێر، بەناوی باپیری میر تەحسینەوە ناونراوە، دوای ئەوەی لەساڵی ۱۸٤٦ لەو شوێنەدا لەسەر دەستی عوسمانییەكان كوژراوە. ئێزدییەكان لەسەر دەستی خەلافەتی عوسمانی بەردوام ڕووبەڕووی كوشتن و بڕین بوونەتەوە، بەهۆی ئەوەی عوسمانییەكان وەك نا-مسوڵمان لە ئێزدییەكانیان ڕوانیوە كە لە ژێر سایەی “خەلافەتێكی ئیسلامیدا” دەژین.
كاتێك لە ساڵی ۱۹٤٤ میر سەعید بەگ كۆچی دوایی دەكات، تەمەنی تەحسینی كوڕی ۱۱ ساڵی تەواو نەكردووە، ئەوەش دەبێتە ڕێگری لەوەی وەك میری شوێنگرەوەی باوكی دانی پێدا بنرێت هەروەها بەهۆی تەمەنەكەشیەوە ڕێگەی پێ نادرێت وەك نوێنەری ئێزدییەكان بچێتە پەرلەمانی عێراقەوە. بەڵام دواجار هەموو ئەو گرێیانە لەسەر دەستی دایەگەورەكەی، میان خاتوون، كرانەوە‌و دەسەڵاتی خۆی بەكارهێنا بۆ ئەوەی تەحسینی كوڕەزای وەك میری ئێزدییان بناسرێت و ببێتە ئەندامی پەرلەمانیش، ئەویش دوای ئەوەی بڕوای بە شێخە ئێزدییەكان هێنا و لای وەزیری ناوخۆی ئەو كاتی دەوڵەتی عێراقیش تەمەنی تەحسینی زیادكرد تا بتوانێت بچێتە پەرلەمانەوە. تا كۆچی دوایی خۆیشی لە ساڵی ۱۹۵٦، میان خاتوون لە پشت میر تەحسینەوە وەستاوەو هەر خۆی زۆربەی كاروباری ئێزدییەكانی بەڕێوەبردووە.
لە ساڵی 1959 حكومەتی عێراق میر تەحسین به‌گ دەستگیردەكات و بۆ باشوری عێراق دووری دەخاتەوەو ناچار دەكرێت لە بەغدا بمێنێتەوە،دوای گه‌رانه‌وه‌ی مسته‌فا بارزانی له سۆڤیه‌ت داوا له حكومه‌تی عیراق ده‌كات میر تەحسین ئازاد بكات ،میر ته‌حسین به‌گ ئازاد ده‌بیت و ئیدی تا شۆرشی مه‌زنی ئه‌یلول پشتیوانی شۆرش ده‌كات ،دواتر عێراق جێدەهێڵێت و دوای ڕاپەڕینەكەی ساڵی 1991 دەگەڕێتەوە و لە هەرێمی كوردستان نیشتەجێ دەبێت.
