پێدەچێ ئیدارەی نوێی ئەمەریکا، حەسانەی سیاسی و دەولی بۆ هەرێم دابنێ
تەنیا کوردی
ئیدارەی نوێی ئەمەریکا درکاندوویه‌تی کە ئیدی هەرێمی کوردستان لە پاڵ ئەو وڵاتە دۆستانەی ئەمەریکا دەبێ لە رۆژهەڵاتی ناویندا کە پێویستە حەسانەی سیاسی هەبێ بۆ پارێزگاریکردن لێی لە هەر جۆرە مەترسییەک کە لە ناوچەکەدا بوونی هەبێ، بەهۆی ئەوەی کە هەرێمی کوردستانیش جیهانی لە مەترسیی داعش پاراست، پێشبینی کراوە کە وڵاتانی جیهان بێنە سەرهێڵ بۆ سەرخستنی ئەو پڕۆژەیەی ئیدارەی نوێی ئەمەریکا بە سەرۆکایەتیی (دۆنالد ترەمپ) و پشتیوانیکردن لە پڕۆژەی سەربەخۆییی کوردستان کە (سەرۆک بارزانی) خستوویەتە سەر نەخشەی جێبەجێکردن.
هێڵی یەکەم: دەستکەوتی جەنگ و کێشانی سنوور
ئێستا کاتی ئەوەیە کە خەڵک نهێنی ئەو دەستکەوتە بزانێ کە (سەرۆک بارزانی) بۆچی پێش هاتنی داعش لە ٢٠١٤ـدا لە چەندین بۆنە و سەردانیدا بۆ وڵاتان و بەسەرکردنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە؛ هۆشیاری دایە کۆمەڵگای دەولی و عێراق و ناوچەکە کە ئیرهابێکی فیکری و جەستەیی بەڕێوەیە، هۆشداری دایە (مالیکی) کە ئەو سیاسەتەی پێڕۆی دەکرد گەورەترین زیانی سیاسی بۆ عێراق و ناوچەکە هەیە، ئێستا نەک هەر کۆمەڵگای کوردی و عێراق و ناوچەکە لە (بارزانی) گەیشتن، بەڵکو ئیدارەی نوێی ئەمەریکا بە سەرۆکایەتیی (دۆنالد ترەمپ) زۆر بەزوویی لەوە گەیشت کە بەڵێ ئەوەی (بارزانی) هەستی پێکرد و ئەو مەترسیانەی کە خستیەڕوو و پێشبینی بۆی هه‌بوو، رێک لە جەستەی سیاسیی ناوچەکەدا لە ٢٠١٦ـدا وەک خۆی هاتنە دی، بۆیە ئیدارەی (ترەمپ) زۆر بە گەرمی بەر لەوەی دەستبەرکار بن لە دوای کۆتاییهاتنی دەسەڵاتی (ئۆباما)دا بە گەرمی هاتوونەتە سەر هێڵ لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا.
چاوەڕوان دەکرێ، ئیدارەی نوێی ئەمەریکا لە ڕەچاوکردنی سیاسەتیان بۆ رۆژهەڵاتی ناوین بە هەمان تێڕوانینی گرینگ و بایەخ کە لە ئیسرائیل دەڕوانن وەهایش لە هەرێمی کوردستاندا بڕوانن، ئەمەش بۆ یەکەمجارە لە مێژووی کورددا وڵاتێکی گەورەی وەک ئەمەریکا بەو جۆرە بایەخە پێشوەختە بێتە سەر هێڵ بۆ لەبەرچاوگرتنی پێگە و سیاسەت و دیپلۆماسیەتی کوردستان لەژێر ئیدارەی سەرۆکایەتیی (بارزانی)دا.
(سەرۆک بارزانی) پێشوەختە لە ٢٠١٤دا مەهامی سەربەخۆییی کوردستانی بۆ کۆمەڵگای دەولی شیی کردەوە کە ئیدی کورد بەکەمتر لە سەربەخۆیی رازی نابێ، ئێستا شرۆڤەکارانی سیاسیی ئەمەریکا لەوە گەیشتوون کە لە سەردەمی ئیدارەی نوێی ئەمەریکادا سیاسەتی دەرەوەی دەرگای تێگەیشتنی زیاتر بۆ پڕۆژەی سەربەخۆییی کوردستان دەکاتەوە، چونکە سیاسەتی (سەرۆک بارزانی) براوە بوو لە دەستکەوتی جەنگ لە دژی تیرۆر و کێشانی سنووری کوردستان و ئامادەکردنی خاک بۆ دەوڵەت و هەروەها نیشاندانی نیەتی راستەقینەی کوردستان کە هێزێکی گەورەی وەک پێشمەرگە بۆ سەقامگیریی ئاسایشی جیهان پێویستییەکی هەمیشەیییە کە بایەخی پێبدرێ.
(بارزانی) کۆتایی بە نەخشەیەک هێنا کە پێیدەگوترا سایکس-پیکۆ و روئیایەکی جیهانی بۆ ناوچەکە دروست کرد کە ئیمکانیاتی سیاسی و سەربازی و ئیرادەی بەهێز بۆ بەهێزکردنی پێکەوەژیان کە لە کورددا هەیە، زۆر زیاترە لەو وڵاتانەی کە چەندین ساڵە لە ناوچەکەدا مافی کوردیان لە دەوڵەتبوون زەوت کردووە و هەرێمی کوردستان ئیدی لە ناوچەکەدا پێگەیەکی گەورەی هەیە، ناکرێ پشتگوێ بخرێ.
(بارزانی) بە پڕۆژەیەکی بەهێز بۆ سەربەخۆییی کوردستان و دیپلۆماسیەتێکی نوێ لە ناوچەکەدا پیشانی جیهانی دا کە ئەو وڵاتانەی لە ناوچەکەدا حوکمڕانیی سیاسی دەکەن هۆکارێکی سەرەکین بۆ نانەوەی پشێویی و، کۆمەڵگەی دەولی لەوە تێگەیشت کە لە نێو جەرگەی رۆژهەڵاتی ناویندا کورد بۆ جیهان لە گشت وڵاتێکی ناوچەکەدا پێویستترە بۆ ئەوەی دەرچەیەکی نوێی بۆ بکرێتەوە تا جاڕی سەربەخۆیی بدات.
هێڵی دووەم: حەسانەی سیاسیی کۆمەڵگای دەولی بۆ هەرێم
رۆژنامەی ”جۆرشەلیم پۆست” لە چەندین نووسیندا ئەوەی خستووەتە ڕوو کە ئێران وەک چۆن هەڕەشەیە لەسەر ئاسایشی ئیسرائیل وەهایش هەڕەشەیە بەسەر ئاسایشی کورده‌وه، بۆیە حەسانەیەکی سیاسی بۆ هەرێم لە کۆمەڵگای دەولی بە پێویست زانیوە.
ئەوەی تێبنی دەکرێ، ئەمەریکا و رووسیا دەچنە قۆناغێکی نوێی پێوەندییەکانەوە، لە پاڵ ئەمەدا دەستەڵاتی ئێران پێشبینی کراوە کە بەرەو بچووکبوونەوە دەچێ و، ناتوانێ وەک ئەوەی لە سەردەمی (ئۆباما)دا کارتەکانی لە ناوچەکەدا دەجووڵاند لە سەردەمی ئیدارەی نوێی ئەمەریکادا وەها کارتەکانی بجووڵێ، کورد لەو نێوەندەدا بە دڵنیاییەوە بەرەو هەڵکشانێکی دەولی دەچێ و پێشبینی کراوە کە کۆمەڵگای دەولی حەسانەیەکی سیاسیی دەولی بۆ هەرێمی کوردستان دابنێ بۆ ئەوەی جیۆگرافیای هەرێم بکەوێتە ژێر ئەو پارێزبەندییە دەولییە.
ئیدارەی (ترەمپ) بە ئاشکرا ئەوەیان درکاندووە کە دۆستانی ئەمەریکا لەبەر مەترسیی مەلەفی ئەتۆمی ئێران حەسانەی سیاسی و ئەمنی بۆ دادەنێن لە کۆمەڵگای دەولی دا، بۆیە یەکەم شوێنێک کە ئەو حەسانەیەی هەبێ هەرێمی کوردستانە کە ئیدارەی (ترەمپ) ئەوەی لەبەرچاو گرتووە و وڵاتگەلێکی ئەرووپایی و عەرەبی و ئیسرائیل و تەنانەت رووسیایش ئەمەی قەبووڵە.
(وەلید فارس) راوێژکاری سەرۆکی هەڵبژێدراوی ئەمەریکا راگەیاندووە کە ئەمەریکا دۆستەکانی لە رۆژهەڵاتی ناویندا دەپارێزێ و (ترەمپ) ئەو خاڵەی زۆر بە جیددی وەرگرتووە و حەسانەیان بۆ دادەنێ بۆ ئەوەی لە مەترسی مەلەفی ئەتۆمی ئێران پاریزراوبن، بەگوێرەی چاودێرانی سیاسی ئەمەریکایش هەرێمی کوردستان و ئیسرائیل و سعوودیە لەو سێ وڵاتەدان کە (ترەمپ) دەیەوێ بکەونە چوارچێوەی ئەو حەسانەیە بۆ ئەوەی پارێزراو بن لە هەر جۆرە مەترسییەک و ئەمەریکا راستەوخۆ بەرگرییان لێ بکات.
هیڵی سێیەم: مەهامی دیالۆگی نوێی هەرێم لە ناوچەکەدا
(مایکل نایتس) لە پەیمانگای واشنتن بۆ کاروباری رۆژهەڵاتی نزیک لە سەردەمی ئیدارەی نوێی ئەمەریکادا بە کاتێکی گونجاوی دەزانێ کە کورد لە رێگەی دیالۆگدا برەو بە فیکری سەربەخۆیی بدات و پێشبینی ئەوە دەکات کە ئیدارەی (ترەمپ) بە جیددی پشتی کورد بگرێ. چونکە کورد مەترسی نییە بۆ سەر هیچ دەوڵەتێک، بەڵکو کورد لە رێگەی دیالۆگەوە دەیەوێ بە دەستکەوتێکی پڕ لە سەرکەوتن لە جەنگ و دیپلۆماسی و سیاسەت بچێتە بەردەم ئەو گۆڕانکارییانەی لە رۆژهەڵاتی ناویندا دێنە ئاراوە، دیالۆگی نوێی کورد لەگەڵ بەغدا بۆ سەربەخۆییی کوردستان و پێکەوەژیان وەک دوو دراوسێی باش و بۆ تورکیا و ئێران و سووریایش هەمان شت مەهامی سەرەکیی دیالۆگی کورد دەبێ لە داهاتوودا.
ئەوەی کورد گفتوگۆی لەسەر دەکات مومارەسەی سیاسەتی خۆیەتی، ئەوەی کە پشتی کوردیش دەگرێ یاسای دەولییە، چونکە بەگوێرەی گشت ئەو مافانەی کە بۆ دروستبوونی دەوڵەت هەن لە کورددا بوونی هەیە، بۆیە لە ساڵی نوێدا کورد بە پاکێجی زۆر سەکەوتوو لە بەردەم هەر گۆڕانکارییەک لە رۆژهەڵاتی ناویندا وەستاوە و زەمینەیەکی سیاسیی باشیش لە بەردەم کورددا هەیە کە ئەمەریکا و ئەورووپا و ئیسرائیل و تەنانەت وڵاتگەلێکی دیکەی عەرەبی وەک سعوودیا و زۆری تر، تێگەیشتنی تەواویان هەیە بۆ سەربەخۆییی کوردستان. بەگوێرەی شرۆڤەکارانی سیاسیی ئەمەریکا هەرێمی کوردستان لە سەردەمی ئیدارەیی نوێی ئەمەریکادا دەرفەتی لەبارە بۆ ئەوەی جاڕی سەربەخۆیی بدات دوای کە لە رێی دیالۆگه‌وه بەغدا و تاران و دیمەشق و ئانکارا تێدەگەیەنێ کە ئیدی سەربەخۆییی کوردستان پاشەکشەی لێ ناکرێ.
هێڵی چوارەم: رەوشی لۆکاڵی و پەکەکە
دیالۆگی نێوان حزب و لایەنە سیاسییەکانی هەرێم لە بەردەم دوو رێگادایە یان گەڕانەوە بۆ پڕۆژەی (بارزانی) کە سەربەخۆییە و بوونی کۆدەنگیی گشتیی لەسەر پاکێجی سەربەخۆیی، یان تێگەیشتن لەوەی کە لەدەستدانی ئەو دەرفەتە زیانی بۆ حزب و لایەنە سیاسییەکان هەیە و دواجار خۆیان لێی زەرەرمەند دەبن.
حزب و لایەنە سیاسییەکانی هەرێم ئەوانەی خۆیان دەخەنە بەرەی حەشدی شەعبی و جێبەجێکردنی سیاسەتی (مالیکی) و ئێران لە ناوچەکەدا ئەمانە بە زووی یەکلا دەبنەوە و چارەنووسیان وەک ئەو لایەنانە لە داهاتوودا لاواز بوونە یان دابڕانە، ئەوانەیشی دەگەڕینەوە ژێر ئەو سیاسەتەی کە بەڵێ کارکردن بۆ جێبەجێکردنی پڕۆژی سەربەخۆیی گرینگە، ئەمانە دەبنە بەشێک لەو دەستکەوتە گرینگەی کە بۆ کوردستان بەدی دێ.
پێوەست بە پەکەکە وەک روون و ئاشکرایە کە پەکەکە بووەتە دەرچەیەک بۆ تەواوکردنی دەسەڵاتی عێراقی (مالیکی) و سووریای (بەشار ئەسەد) و ئێران، بۆیە زۆر بە ڕوونی دیارە کە لە داهاتوودا ئەگەر پەکەکە لەسەر ئەم رەفتارە سیاسیانەی بەردەوام بێ دەکەوێتە ژێر گورزێکی گەورەوه و بچووک دەبێتەوە بۆ نێو سنووری ئەو وڵاتانەی کە لێوەی هاتوون و پشتگیری دەکەن. پەکەکە لە نێو بایەخی ئەمەریکادا بەرژەوەندیی بچوک بووەتەوە و تەواو کەوتووەتە ژێر بایەخی رژێمی سووریا و ئێران، نەبوونە جێی رەزامەندیی رووسیا، تەنیا (مالیکی) و ئێران و رژێمی سووریا بایەخ بە پەکەکە دەدەن بۆیە لەگەڵ کێشانەوەی دەستی ئێستای ئەم لایەنانە دەستی پەکەکەیش کورت دەبێتەوە، چونکە پەکەکە بەبێ دیاریکردنی بەرژەوەندی بۆ گەلەکەی چووەتە نێو دەستی ئەم وڵاتانە بێ ئەوەی هیچ حیسابێکی بۆ داهاتووی سیاسی کردبێ، بیندراش کە سیاسەتی پەکەکە لە تورکیادا باجێکی گەورەی بە هەدەپه دا و کوردانیش لەوێدا پشتگیریی پەکەکەیان نەکرد. لە رۆژئاوای کوردستانیش هەمان شت دەبینرێ کە گەلی رۆژئاوای کوردستان بە ئاشکرا دەڵێن کە دەبێ پەیەدە بڕوات، لە هەرێمی کوردستانیش لە سنووری شنگال و ناوچە گوندنشینەکاندا بە ئاشکرا هاووڵاتیان دەڵێن با پەکەکە بڕوات، کەوایە سیاسەتی پەکەکە جگە لە رۆیشتن لە ناوچەکەدا هیچی دیکەی لێ نابینرێ.
