دەنگی ئاشتی هەموو شتێكی شكاند
زكری موسا
دەنگدانەكەی بیستوپێنجی ئەیلوولی گەلی كوردستان، ئەكتێكی تیرۆریستی نەبوو كە سەقامگیریی ناوچەكە بخاتە مەترسی. پەیامی شۆڤینی و نەژادپەرستییش نەبوو كە ئاشتیی كۆمەڵایەتیی تێكبدات. ڕیفراندۆم بۆمبی هایدرۆژێنی نەبوو ئاشتی و ئاساییشی نێودەوڵەتی بشێوێنێت، كردەوەیەكی داگیركارانەیش نەبوو. ڕیفراندۆم تەنیا دەنگ بوو، بە ئاشتیانەترین شێواز. دەنگێكی ڕەوای میللەتێكی مەزڵووم بوو لەپێناو ئاشتی و دووبارەنەبوونەوەی سەد ساڵ كارەسات.
پرسیار ئەوەیە بۆچی كاردانەوەی عێراق و وڵاتانی دەروووبەر بەمشێوەیە توند و هیستریانەیە لەبەرانبەر دەنگێكی لەڕادەبەدەر ئاشتیخوازانە؟
كێشەی سەرەكیی ڕیفراندۆم سەركەوتنەكەی بوو. ئەو سەركەوتنە ئەوەندە مەزن و پیرۆزە كاریگەرییەكانی تاج و تەختی شۆڤینییەت و تاییفەگەری و خۆبەزلزانینی خستووەتە لەرزە. سەركەوتنەكە ئەوەندە گرانبەهایە دەبێ دەیان كتێب و سەدان وتاری لەسەر بنووسرێت.
سەركەوتنەكە سەركەوتنی ئیرادە بوو كە بۆ یەكەمجارە لە مێژووی كوردستان و ناوچەكەدا ڕوودەدات. یەكەمجارە دانیشتوانی سەرزەمینێك لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئازادن لە وەڵامدانەوەی پرسیارێكی چارەنووسساز بە بێ گەڕانەوە بۆ میراتگرانی كۆلۆنیالیزم و ئاخوند و سوڵتان و دیكتاتۆرەكانی ناوچەكە، ئەمە كرۆكی كێشەكە و هۆكاری سەرەكیی كاردانەوە توندەكانن.
هەر چوار دەوڵەتەكە برینداری دەنگی ئاشتیی گەلی كوردستانن. دەنگەكە تێهەڵدان بوو لە ڕۆحی خۆبەزلزانین و هاوكێشەی سەید و عەبد و پاشكۆیەتی و پلە دووبوون. كێشانی زەرب بوو بەسەر باڵادەستی و شۆڤینیەتی نەتەوە دەستەڵاتدارەكان. ئەوان بریندارن چونكە كڵێشەی سەدساڵی ستەمكاریان تێكشكاوە. سەیر بكەن چەندە عەقلییەتیان پتر فاشیستی بێت ئەوەندەیش كاردانەوەكانیان توندتر و هەرزەكارانەترە. هەڕەشەی خنكاندن و ئابڵۆقە و برسیكردن و ئاگر دەكەن كە بە هیچ شێوەیەك زمانێكی سەردەمیانە نییە.
لێرەدا بە ئەنجامێكی تریش دەكەین كە گەلی كوردستان لە تاقیكردنەوەی بەهاكانیشدا سەر كەوتووە. بەهاكانی نەخوێندەوارێكی كوردستان لە بەهای زەعیم و ئایەتوڵڵا و ڕۆشنفكرەكانیان بەرزترە. ئەمە شكستی كولتووری سەدساڵەی داگیركارانە لە ناوچەكەدا كە سیاسییە باڵاكانیان تەوازوونی دەروونیان نییە و نازانن بدوێن و ناتوانن لەگەڵ دەنگی ئاشتیدا مامەڵە بكەن.
هۆكارێكی تری توندبوونی كاردانەوەكان كێبڕكێی سالارانی شۆڤینیەتە لە ناوخۆی وڵاتان. كامەیان شۆڤینیترە، ئەو مەحبووبترە و براوەی هەڵبژاردن دەبێت. ئەمە دەرئەنجامێكی زۆر نیگەتیڤی دەبێت لەسەر تێكدانی ئاساییشی كۆمەڵایەتیی ناوخۆی وڵاتەكانیشیان. سەبەبێكی تری توندبوونی هەڵوێستەكان كێبڕكێی خودی ئەو وڵاتانەیە كە هەر كامەیان خۆیان بە خاوەنی كێكی عێراق دەزانن، وا دەزانن كامەیان توندتر بێ ئەو پشكی زیاتری لەو كێكە بەردەكەوێت.
كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ وا بێدەنگ و ساردە؟
لە ڕاستیدا ئەو سەركەوتنەی گەلی كوردستان كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تووشی شۆك كردووە. هیچكامێكیان تەوقوعی ئەوەیان نەدەكرد كە كوردستان وا پێداگیر و پتەو دەنگ دەدات و سەردەكەوێت. ئەم سەركەوتنە هێڵەگشتییەكانی یاسای نێودەوڵەتی و ستراتیژیی زلهێزەكان و چەمكی سەروەریی خستووەتە ژێر پرسیاری جەوهەری. ئەوەی كوردستان كردی دەروازەیەك دەبێت بۆ سەرلەنوێ داڕشتنەوەی عورف و یاسای نێودەوڵەتی. هۆكارێكی تری بێدەنگیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی سەرسووڕمان و هەزمنەكردنی هەڵوێستی نامرۆڤانە و بڕیارە نادەقیقەكانی وڵاتانی داگیركاری كوردستانە لەدژی دەنگی ئاشتیی كوردستان. كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە سڕبوونێكدا دەژیێت و چەند ڕۆژێكی تری دەوێت هەتا بتوانێ هەڵوێست وەربگرێت.
چیی ڕووی داوە و كوردستان دەبێ چیی بكات؟
كوردستان بە شێوەیەكی سەرسوڕهێنەر سەركەوت و دەبێ پارێزگاری لەو سەركەوتنە بكات. كوردستان بە ئاشتی سەركەوت و دەبێ زمانی ئاشتی و حیوار لەپێناو مسۆگەركردنی هەنگاوەكانی تر بپارێزێت. هەڕەشە و گوڕەشەكان نادەقیقن و عەمەلی نین و كاتی دەبێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان دەبێ حسابی هەموو ئەگەرێك بكات و لەگەڵ كاركردن بە مەنتقی حیوار و ئاشتی كار بۆ پتەوتركردنی ئەو یەكڕیزییەی ناوخۆ بكات كە لە ئەنجامی ڕیفراندۆم هاتووەتە كایەوە.
چەندە داگیركاران گرژ و توند بن و شۆڤێنیەت و تاییفەگەری تاویان بدات ئەوەندەیش لە قازانجی سەركەوتنەكەی گەلی كوردستان دەبێت و پشتگیریی جیهان زیاتر دەبێ. دەبێ لەوەیش دڵنیا بین كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕێگە نادات توندوتیژی و كردەی سەربازی لەدژی كوردستان ڕووبدات. ئەگەر ئەوە ڕووبدات و جیهان بێ دەنگ بێت، دۆڕاوی سەرەكی ئەمەریكا و ڕۆژئاوا دەبێت. كوردستان سەنگەری جیهانی ئازادە و ئەو سەنگەرە نابێ بشكێت.
