ئەوەی عەبادی لێی تێدەگات و ئەوان لێی تێناگەن چیە؟

رێكان سه‌باح

لەم چەند ڕۆژەی ڕابردوو لەدیمانەیەكدا موسنا ئەمین سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانی عێراق، لەبارەی ڕێکكەوتنی هەولێر و بەغدا گوتی كاتێك باسی ڕێکكەوتن لەگەڵ عەبادی دەكەین، ڕاستەوخۆ حاسیبەیەك دەردەهنێت، حیساباتی فلس بە فلسی نەوت و پارە دەكات، پاشان پێمان دەڵێت من زەرەر دەكەم.
ئەم قسەیە تا ئەو چركە ساتە تێگەیشتنێكی گشتگیری بۆ ( عێراقچیەكانی كوردستان) نیە، واتا ئەم تێڕوانینەی عەبادی بۆ ڕێکكەوتنی بەغدا و هەولێر، تێڕوانینێكی زۆر واقیعی و ڕاستگۆیانەیە، چونكە عەبادی باش دەزانێت لێكەوتەی بڕینی بودجە و موچە، لەعێراق بەكورتی و بەكوردی كۆتایهێنان بوو لە شەراكەتی ڕاستەقینە لە عێراقدا، سەرتای دابەشكردنی فۆرمی ئەو دەوڵەتە ناتەندروستە بوو كە ناوی عێراقە، ئەوەی عێراقچیەكان مزایەدەی پێوە دەكەن لەمەر جێگیركردنی بودجە بۆ هەرێمی كوردستان لەیاسای بودجەی عێراق، هاوشێوەی ئەو هەوڵە لەتوركیا بۆ مووسڵ هەیە كە ساڵانە ( لیرەیەك) وەك بودجە بۆ موسڵ دادەنرێت، بۆیە با گشتگیر تر و باشتر لە عێراقی ئێستا و قۆناغی پاش داعش تێبگەین.

عەبادی زۆر باش بۆی ڕۆشنە، كۆتایهێنان بە بودجە و موچە، ئابووری سەربەخۆی لەكوردستان هێنایە كایەوە، مامەڵەكردن لەگەڵ هەرێمی كوردستان لەسەر نەوت دەچێتە چوارچێوەی ( كڕین و فرۆشتن) بۆیە عەبادی بەحاسیبەكەی ئەو مامەڵەیە لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەكات، جا بۆ هەرێمی كوردستانیش گرنگ نیە، لەبارەی نەوتەكەی( بەغدا بكرێت، یان واشنتۆن یان تەلەئبیب یان پاریس) گرینگ نەوتەكە و فرۆشتنیەتی، ئەوەشی ئەو عێراقچیەكانی كوردستان هەوڵی بۆ دەدەن، ڕێك لەو ناتێگەیشتووە دێت، كە بەخەڵكی كوردستان بڵێت پرۆسەی ئابوری سەربەخۆی كوردستان كە پرۆژەی پارتیە! شكستیهێناوە، ئەوە دەگەڕێینەوە بەغدا، بێ خەبەر لەوەی پرۆژەی ئابووری لە سەوابتی هەناردەكردن پێناسە دەكرێت نەك لە جۆڕی فرۆشی، تا ئەو چڕكە ساتە بۆ عێراقچیەكان، ڕوون نیە، كە پرۆژەی ئابووری سەربەخۆ بریتی نیە، لە جۆری فرۆشی كاڵاكە كە (نەوتە)، بەڵكو بریتیە لە سەوابتی هەناردەی كاڵاكە، بەڵام عەبادیە سەرۆك وەزیرانەكەی عێراق، لە عێراقچیەكان باشتر لەو پرۆسەیە تێدەگات و ڕۆشنتر مامەڵە لەگەڵ ئەو قەوارە سەربەخۆیە ئابووریە دەكات.

داعش و فیدراڵی لەعێراق
داعش جگە لەوەی دیاردەیەكی نوێ نیە، بەڵكو لێكەوتەی موڵگە مخابەراتی و مەزهەبیەیە كە لەعێراقدا، خەریكی فرەوانخوازیە، لەژێر ڕۆشنایی پرۆژەی ( كۆنفیدراسیۆنی شیعەستان كە پێی دەڵێن هیلالی شیعی) سەر هەڵدەدات و لەوێشەوە بەئاراستەی هەموو پێكهاتەكانی ناو عێراق هەنگاو دەنێت، بۆیە باشتر و ڕوونتر قسە لەسەر عێراق لەپاش داعش قسە لەسەر مانەوەی نەخشەی عێراق دەبێت، واتا عێراقێك كە بەهەموو فۆرمێك گەیشتۆتە مەترسی لەسەر ئاسایشی جیهان بەپشت بەستن بەوەی ئێستە عێراقی یەكپارچە تەنها لەسنوری كۆمەڵكوژی مرۆڤەكانی ناوەخۆی ناوەستێت و پەڵ بۆ هەموو جیهان دەهاوێژێت بەنموونەی لێكەوتەی داعش كە بووە مەترسی بەسەر هەموو جیهان، بۆیە عێراق جگە لەوەی لەئێستادا خەونی شاعیرانەیە لەمانەوەی بەیەكپارچەی، چونكە بۆتە مەترسی بەسەر ئاسایشی جیهانیش بۆیە هیچ فۆرمێكی تری ( پاشایی و دەوڵەتی كۆماری مەركەزی و فیدراڵی و مەزهەبی) ناتوانێت چیتر ئیدامە بە نەخشەی جوگرافیای ئەو دەوڵەتە بدات.

سەرهەڵدانی حەشدی شەعبی وەك دوا بزمار لە تابووتی عێراقی كەوتوو
 پێكهاتەی حەشدی شەعبی لە فۆرمی مەزهەبی و بەسەرداركردنی مەزهەبێك لە عێراق زیاتر پاڵمان پێوە دەنێت بەئاراستەی ئەو عێراقە بیر بكەینەوە لەداهاتوو كە بەردەوام ئەو زەویە جێگایەك دەبێت بۆ سەرهەڵدانی توندڕەۆیی و گروپە تیرۆرستیەكان، مەترسیی بەسەر ئاسایشی جیهان، بە چاوەڕوانی شەرێك دەست پێدەكات، كە پێی دەگوترێت شەڕی لێكەوتەی سەرەڕۆیی و مانەوەی عێراقی یەكپارچە، بۆیە داهاتووی عێراق بۆ هەموولایەك جگە لە عێراقچیەكان ڕوونە، كە عێراق بەچ ئاراستەیەك هەنگاو دەنێت، عێراقیەكان لە پێكهاتەی سوونە و ئاینە جیاوازەكانیش لەئێستادا گەیشتوونەتە یەقین كە عێراقی داهاتووی عێراقی مەركەزی مەزهەبی هاوشێوەی بەسیج و فۆرمە دەوڵەتیەكەی ئاینی ئێران دەبێت، كە تێیدا تەنها پێكهاتەیەك لەو عێراقەدا فۆرمی دەسەڵاتی داهاتووی عێراق دەنەخشێنێت.

سەردانی بارزانی بۆ ئیمارات
 هەڵپەرینی ناتێگەیشتووانە لە سیاسەتدا، فۆرمێكە دەبێت باشتر و چاكتر لێی قاڵ بینەوە، نەك وەك دەهۆڵ و زورنای هەڵپەرین، چونكە تا چەند لەو هەڵپەرینە تێبگەین هەر ئەوەندەش لە فۆرمە دبلۆماسیەكان و پەیوەندیەكان نێودەوڵەتی تێدەگەین، هەڵپەڕین بەمانای شایی و زورنا نایەت، وەك ئەو كەلتورە كلاسیكیە كە لە زۆرنا و دەهۆڵدا واتای پێ دەدرێت، هەڵپەرین بەمانای ئەو فۆرمە سیاسیە دێت، كە ناتوانێت هەستەوەرەكانی ڕێكبخات و پەی بە جوڵە سیاسیەكان ببات، ئاخر هەر ئەو جۆڕە هەڵپەرینە یە كە هیچ واتایەك نادات و بەنا تێگەیشتووانە لە بابەتەكان تێدەگات، وەك ئەوەی كە دەڵێن سەردانی بارزانی بۆ پێشبڕکێی فۆرمولا وەن بووە لە ئیمارات، ئاخر لەخۆیان نەپرسیوە پێشبركێ و كۆنفراسەكان و بۆنەكان كاتێك فۆرمێكی سیاسی پێدرا دەبێتە چاڵاكی سیاسی و دبلۆماسی وڵاتان، ئەگەر بارزانی تەنها بۆ پێشبڕکێی فۆرمولا وەن سەردانی وڵاتی ئیماراتی کردووە چ پێویست دەكات ببێتە بابەتی میدیای و سیاسی، ئەگەر بووە سیاسی و میدیایش دەبێت لەوە تێبگەین كە ئەم جۆڕە فۆرمانە بەشێكی دیار و سابتی چالاكی دبلۆماسی و سیاسین، جا ئەگەر هەڵپەرینەكان لەژێر ئەو دروشمە كە گوایە بارزانی بەس بۆ بینینی پێشبڕکێی فۆرمولا وەن چۆتە ئیمارات، سەیری ڕووداوكان بكەن دەبێت لەوەش پرسیار بكەین ئەرێ كاكە هەر ئەوەندە لە هەڵپەركێش دەزانن؟

ئیرهابی فكری نوێتر دەستەواژەی سیاسی لەناو فەرهەنگی رامیاری كوردستاندا
 بەرووی ئەو ئاراستەیە كرا كە هەركەس لەگەڵ من جیاواز بێت كاڵای سوكایەتی ناو پەیچی و ماڵپەر و تیڤی و ڕادیۆكانمانە، پێناسەی بۆ كرا، ئەم جۆڕە دەستەواژەیە پێمان دەڵێت هەڵكەوتەی ناو واقیعی سیاسی و كۆمەڵایەتی شاری سلێمانیە، واتا پێش بەكارهێنانی لەلایان بارزانی بوونێكی جێگیر بووە، بەڵام كردنە دەستەواژەیەك لەنێو فەرهەنگی ڕامیاری كوردستان، پێمان دەڵێت، كە ئەمە سەخترین و ساختە ترین واقیعی سیاسی ناو سلێمانیە كە ناوی لێنراوە ئازادی و داواكاری ڕەوای ماف، كاتێك داواكاری ماف و ساختەی دەبێتە سیمای سیاسی ئەوە بێگومان لەژێرەوە میدیاش ڕۆڵی واقیعێكی سیاسی هاوبیر دەگرێتە بەر بۆ ئەوەی هەر كەسێك پاشەكشەی كرد لە ئامانجی حزب كە لەژێر ناوی مافی ڕەوا ( بایكۆتی مامۆستایان) باس دەكرێت ئەوە تووشی ئیرهابی فكری دەبێت و بەدەیان ناو ناتۆرە تا ئاستی جنیودان و هەرەشەی ناموس، هەنگاو دەنبێت ئەمەش لێكەوتە دەستەواژەی ئیرهابی فكریە، بۆیە ئەوەی بارزانی باسی كرد لێكەوتەی دۆخێكە نەك ئیزافەیەكی بەتاڵ.

قۆناغی دوای سەركەوتنی پێشمەرگە
 بارزانی لەباشیك پێشەنگایەتی وتارێكی سیاسی و قوڵ و فرەوانی كرد لە كاتی ڕاگەیاندنی سەركەوتنی پێشمەرگە بەسەر داعش، بەڵام ئەوەی جێگای سەرسورمان بوو كاردانەوەیەكی لۆكاڵی لەسنوری سیاسی لێكەوتەوە، ئەوەندەی ئەو كاردانەوەیە پێناسەی خۆی كرد پێناسەی وتار سەركەوتنی پێشمەرگە نەكرد لەزاری بارزانی، واتا كاردانەوەكان فۆرمێكی سنورداری سیاسی پێناسە كرد كە لەشێوەزارێكی زمانی كوردی دا خۆی لە خاچ داوە، بۆیە وتاری دووەمی بارزانی شیكەرەوەی وتاری یەكەمی بوو، بەڵام لە شێوازارێكی تردا.

بارزانی نەخشە ڕێگایەكی خستە بەردەم هەموو لایانەكان بەمەرجی خۆگونجاندن لەگەڵ قۆناعی دوای داعش، ئەوەی تاوەكو ئێستا رۆشنە بارزانی قۆناغی دوای داعش بە بەبانگەشەی یەكرێزی بۆ هێزەكان، لە چەقی بەشداری دەسكەوتەكان پێشمەرگە ئاراستە كردووە، واتا زۆر بەڕوونی بارزانی گوتی ئێمە داوا دەكەین دابنشین و ڕێكبكەون، لەسەر پرۆژەیەكی هەمە لایانە و دوور لە بەرژەوەندی تەسكی حزبی، مەگەر نا ئێمە چاوەڕوانی كەس ناكەین و بە قۆناغی سروشتی خۆی هەنگاو دەنێن، وەك ئەوەی لەدواین دیدار دا گوتی كەس ناتوانێت فەشەڵ بەسەربەخۆی كوردستان بێنێت.
بۆیە ئەم هەنگاوەی بارزانی دوا هەنگاو دەبێت لەبانگەشەكردنی هێزەكان لە سەركەوتنی پێشمەرگە بۆ دەستەبەركردنی مافی لەمێژینەی گەلی كوردستان.