ئایا بایكۆت فشارێكی مه‌ده‌نیه بۆ سه‌ندنی حه‌قی مامۆستایان، یان فشارێكی سیاسیه بۆ ده‌سكه‌وتی حیزبی
راپۆرتی خواكوڕك
له‌ماوه‌ی بیست و پێنج ساڵی رابردوودا، هه‌رێمی كوردستان چه‌ند قۆناغێكی سیاسی جیاوازی بڕیوه. هه‌ریه‌ك له‌م قوناغانه كاریگه‌ری ته‌واویان به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگای كوردی هه‌بووه و به‌ته‌واوی پێچه‌وانه‌ی قۆناغه‌كانی پێش خۆیان بوون.
قوناغی یه‌كه‌م
گه‌ڕانه‌وه له شاخ: راپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ری كوردستان له‌ساڵی 1991 سه‌ره‌تای قۆناغێكی نوێ بوو له‌مێژووی شۆرشی رزگاری خوازی كورد. بۆیه‌كەمجار حزبه سیاسیه‌كانی كورد له‌دوای ئه‌م به‌رواره، به‌ئاشكرا له‌شاره‌كان باره‌گایان كرده‌وه و ده‌ستیان به چاڵاكی حزبی كرد. هه‌ر له‌م وێستگه‌یه‌وه حكومه‌ت و په‌رله‌مان وده‌زگاكانی ئاسایش و ناوخۆ له‌لایه‌ن كورده‌وه دامه‌زرێنران، یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردن له 19ی ئایاری 1994 ئه‌نجامدرا. قبوڵنه‌كردنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان به‌سه‌ركه‌وتنی پارتی دیموكراتی كوردستان، له‌لایه‌ن یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان و ده‌ستكاری كردن و یه‌كسان كردنی ده‌نگه‌كان به شێوه‌ی په‌نجا به‌په‌نجا (فیفتی به فیفتی) سه‌ره‌تای دووبه‌ره‌كی و تێكچوونی ناوماڵی كورد بوو.
قۆناغی دووه‌م، شه‌ڕی ناوه‌خۆ: سه‌ره‌تاكانی ساڵی 1994 ده‌گرێته‌وه و به‌دیاری كراوی دوای هه‌ره‌سهێنانی یه‌كه‌م كابینه‌ی هاوبه‌شی حكومه‌تی یه‌كێتی و پارتی. ئه‌م شه‌ڕه به‌پێی قسه‌كانی سه‌ركرده‌ی حزبه‌كان خۆیان، قێزه‌وه‌نترین قۆناغی سیاسی كورد بووه له باشووری كوردستان. چونكه تا ئه‌وكاته‌ش كێشه و ململانێ سیاسیه‌كان له‌ده‌ره‌وه‌ی شاره‌كان، له گوند و ناوچه شاخاویه‌كان، قه‌تیس ببوون، به‌ڵام شه‌ڕی ناوه‌خۆ به‌ته‌واوی هاته ناو شاره‌كان و كۆمه‌ڵگای كوردی دوو له‌تكرد. پێكهاته‌ی سیاسی حزبه كوردیه‌كان به‌تایبه‌ت یه‌كێتی بریتی بوو له‌سه‌ركردایه‌تی هاوبه‌شی ئێستا (گوڕان و یه‌كێتی)، واتا بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ئه‌و كات به‌شێكی سه‌ره‌كی بوو له یه‌كێتی و هه‌ڵسوڕاو و به‌شێك له‌سه‌ركرده‌كانی ئه‌و حزبه، رووڵێكی به‌رچاو و چاڵاكیان هه‌بوو له شه‌ڕانه. ئه‌م كێشه و ململانێیه تا ساڵه‌كانی 2003 و پرۆسه‌ی ئازادكردنی عێراق به‌رده‌وام بوو.
قۆناغی سێیه‌م
رێكه‌وتنی ستراتیژی: پرۆسه‌ی ئازادكردنی عێراق ده‌رگای زۆری به‌سه‌ر به‌ختی كورد دا كرده‌وه، تاوه‌كو سوودمه‌ندبێت له چوارچێوه‌ی پرۆسه‌یه‌كی سیاسی گه‌وره‌تر له ناوچه‌كه. یه‌كێك له‌و كاره باشانه‌ی حزبی كوردی بۆ رێكخستنه‌وه وتۆكمه‌كردنی ناوماڵی خۆی ئه‌نجامی دا، رێكه‌وتنی ستراتیژی نێوان یه‌كێتی و پارتی بوو. ئه‌م رێكه‌وتنه هه‌وێنی دروستبوونی كەشێكی تەواو ئارامی سیاسی لەكوردستاندا دەستەبەر كرد، وای كرد كە كۆمەڵگەی كوردی جارێكیتر بۆ كۆمەڵگەی سرۆشتی خۆی گەشە بكات. بەشێوەیەك حزبایەتی لەناو كۆمەڵگەی كوردی دا كاڵ ببوەوە، هەنگاو بەهەنگاو كۆمەڵگە بەرەو كۆمەڵگەیەكی تەواو هۆشیاری سیاسی دەرۆیشت، كە تێیدا حزب بە پێناسەی خۆی بناسێت. ئەمەش دەرفەتی هاتنە كایەوەی كۆمەڵگەی مەدەنی و سەندیكاكان و بوژانەوەی هەموو بوارەكانی دیكه‌ی گه‌شه‌ی ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی و هونه‌ری و كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی لێكه‌وته‌وه. بەشێوەیەك كە كۆمەڵگە كرایەوە بۆ رۆشەنبیری گشتی و مێژوویی و سیاسی و جوگرافی و ئەدەبی، گروپاتی جۆراو جۆر لەسەرهەڵدان دابوون بۆ كۆمەڵگەیەكی بەرهەم هێنەر. بەڵام جارێكیتر ملمڵانێی حزبی هەنگاوێكی مەترسیداری نا، كاتێك له مڵداندانی یه‌كێتی حزبێكی دیكه له‌سه‌ر هه‌مان میتۆدی كۆن له‌دایك بوو.
قۆناغی چواره‌م
به‌حزبی كردنی هه‌موو شتێك: باڵباڵێنی نێو به‌شێك له‌حزبه كوردیه‌كان هه‌میشه هۆكارێك بوون بۆ دروست بوونی قۆناغێكی خراپتر له‌وه‌ی كه‌هه‌یه. مێژووی كورد به‌شێكی زۆر له هۆكاره‌كانی هه‌ره‌سهێنان و سه‌رنه‌كه‌وتنی رێكه‌وتن و ستراتیژیه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان، یان بزووتنه‌وه‌یه‌كی شۆرشی چه‌كداری یان مه‌ده‌نی، تۆماركردووه. دواین قۆناغی ئارامی و سه‌قامگیری كورد كه هه‌ره‌س پێ هێنرابێت، دروستبوونی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بوو. دابەش بوونی یەكێتی و سەرهەڵدانەوەی شەقكردنی كۆمەڵگە، جارێكیتر ترس و دڵه‌ڕاوكێ كەوتە ناو كۆمەڵگە، لەوەی شەڕی حزبایەتی هەنگاوە راستەقینەكانی به‌ره‌و ناوه‌وه‌ی گۆمەڵگە هه‌نگاو بنێت. بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌سه‌رئاستی چینێكی نارازی فراوانی كۆمه‌ڵگا له سیسته‌می ئابووری و حوكمڕانی كوردی دروست بوو، بەشێوەیەك كە هەموو سەرهەڵدانە سروشتیەكانی كۆمەڵگەی لەناوەخۆی دا جێكردەوە. سەرهەڵدانی كۆمەڵگەی سروشتی و هۆشیاری سیاسی، لە زگی یەكێتی بەگۆڕان لەدایك بوو. گۆڕان كاتێك هاتە ناو كۆمەڵگە كۆمەڵێك چەمكی متەناقز و ناكۆی لەناو رەحمی خۆیدا هەڵگرت، كە نەوشێروان مستەفا لەسەرەتای دەركەوتنی ئەو حزبە، خۆی بەوێنەی جیاواز لە حزبەكانی تر پێشاندا و دەڵێت “لەخەباتی پەرلەمانی و مەدەنی سیاسی دەست پێدەكەین، خەباتی پەرلەمانی ئێمەش لەسەر سێ سەوابتی سەرەكیە، یەكەم سەوابتی قەومی، دووەم سەوابتی بنەماكانی مافی مرۆڤ، سێهەم سەوابتی دینی، كە دەبێت لەسەر بنەمای تەوافیق و سازانی سیاسی تێپەرێت چونكە ئەوە پەیوەندی بە داهاتووی وڵات و نەوی داهاتووی كوردستانەوە هەیە، بۆیە دەبێت بەم رێگایەوە تێپەرێت”
ئەمەش بوو كۆمەڵێك یاسای لەو وڵاتەدا خستە نێو تورەگەی گلاوی سیاسی و كوردستانی لەبۆشای كۆمەڵێك پرسی گرینگ دا هێشتەوە. بەمەشەوە نەوەستا هێزێكی لە سەر بنەمای مەدەنیەت دروست كرد، كە لەناخی سیاسەتی ئەو حزبەدا هەڵگری كۆمەڵێك چەمكی دژە بۆچوونی گوتراو بوو. لەناو ئەو حزبە بەشێوەیەك چاڵاكیه سیاسیه‌كان ئه‌نجامدرا، كه هەموو بەهایەكی سیاسی و كۆمەڵایەتی و دامەزراوەیی ئەم وڵاتەی رەش كرد. بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان به مه‌به‌ست تێكه‌ڵاوی له نێوان چه‌مكی ره‌خنه‌گرتن و شۆرشی دژه سیسته‌م دروستكرد، به‌مه‌ش دەستەواژەی گەندەلی بۆ چارەسەری پرسی گەندەلی بەكارنەهێنا، بەڵكو بۆ لەناو بردنی ئه‌وانیتر و زاڵكردنی خۆی وەك حزب گرتە دەست. جگە لەوەی نەیتوانی رەخنە لەگەڵ شۆرەش دژی سیستەم لێك جیا بكاتەوە، بەشێوەیەك ، گۆڕان نەك بەم رەفتارانە كۆمەڵگەی بەرەو پێشەوە نەبرد بەڵكو جارێكی تر بردیە لێواری قوڵكردنەوەی ناكۆكیەكان و دابەش بوونەكانی كۆمەڵكە بەئاستی شەق كردنی كۆمەڵگە و دابەشكردنێكی قوڵتر تا ئاستی بەمرۆڤ نەزانینی بەرامبەر و بێدەنگی نواندن لەتاوانی قێزەونەكانی زۆنی سەوز و بەكار هێنانی رووداوی زۆنی سەز بۆ مەرامی سیاسی، ئەم رێكخراوە بەشێوەیەك فشارەكانی مەدەنی بۆ دەستەبەر كردنی ماف گۆڕی كە هەموو كۆمەڵگەی لە چەقی پەری سیاسی حزب داو توانی جارێكی تر چینی و توێژەكان لە قوتابی بگرە تا مامۆستا بۆ مەرامی حزبی و ئامانجی سیاسی خۆی بەكار بهێنێت، ئەمەش بەتەواوی لە 17ی شوباتدا لە جەستەی سلێمانی دا لەنمایشی ئەو حزبە بەرچەستە بوو، كە تێیدا سوكایەتی كردنی بەحكومەت و دامەزراوەكانی كوردستان گەیاندە ئاستی بەگاڵتە هەڵوەشاندنەوەی حكومەت و پەرلەمانی شەرعی و یاسای ئەو وڵاتە، ئەمەش بوو بەتەواوی دەرزەكانی كۆمەڵگەی بەرەو قۆناغەكانی دابران تاودا، كە بەڵای ئەو حزبەدا هیچ بەهایەك بۆ دامەزراوەی شەرعی و یاسایی و چین و توێژە كۆمەلایەتیەكان گرینگ نیە، ئەمەش بوو وای كرد هەر زوو نووسەر و ئەكادیمیە هەستیارەكان هۆشداری لەبارەی ئەو حزبە بدەن، بەڵام ئەو حزبە هەر لەسەر دیماگۆجیەتی سیاسی تاوی خیتابی پۆپۆلیستی داو درێژەی بەخەباتی شەعبەوی دا، تا كار گەیشتە ئەوەی ئەو حزبە لە دژایەتی رێكەوتنی سیاسی بۆ رێكەوتنی سیاسی هەنگاوی نا لە تەوافقی قەومی بۆ دژایەتی تەوافقی قەومی كاری كرد، لە پرۆسەی دیموكراسی بۆ هێرشی سەر بارەگا و سوتاندن حزبی سیاسی هەنگاوی نا لە رای ئازاد بۆ ئیرهابی فكری هەنگاوی نا لەخیتابی دامەزراوەكردنی حكومەت بۆ پەكخستنی دامەزراوەی شەرعی رۆشتوو بەشێوەیەك هەموو خیتابی سیاسی ئەو حزبە سەراو ژوور بۆەوە. ئەمەش بوو وای كرد، كە كۆمەڵگە جارێكی تر بەشێوەیەكی مەترسیدار تر هەنگاو بۆ شەق بوونی كۆمەڵگەی كورد و دابەش بوونەوە بنێت، بەشێوەیەك دژی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانیش بەدژایەتی سەخت پێچەوانەوە هەنگاو بنێت، بەشێوەیەك هەموو كوردستانی خستە نێو قەیرانی سیاسی و بە ژێر پێلاوی یوسفەكان خۆی بەستیەوە.
ئێستا كە لەچەقی دابەش بوونەكانداین كەتێیدا تەنها حزب قسەدەكات و بەرەی سیاسی حزبی جوڵەكانی هەموو كۆمەڵگە دیاری دەكات، وەك بایكۆتی سێ مانگەی مامۆستایان و پەكخستنی پەروەردە لە شاری سلێمانی و پاشان شكاندنی بایكۆت لەرێگای لیستە حزبیەكان ئەو شارە، بەیاننامەكانی فراكسیۆنەكانی حزبی ئەو شارە، هێرشە ئیعلامیەكان و رەوشی سیاسی هەموو ئەو جۆرە چاڵاكیانەی كە لەژێر ناوی بایكۆت و كەمپین و خۆپێشاندان دەخاتە بەردەم پرسیارێكی روو شكێن” ئەویش ئایا ئەگەر حزب لەپشتی جوڵەیەكی بەناوی ” خۆپێشاندان ، كەمپین ، بایكۆت”نەبێت دەكرێت؟ ئەگەر دەكرێت بۆچی لەو شارە ” خۆپێشاندان دژی مالیكی لەهاتنی بۆ سلێمانی كە مووچە و بووجەی كوردستانی بڕ نەكرا؟؟ ئەی بۆچی كەمپن لەرامبەر كوشتنی” خالید خولەسور و زانای قایمقام و كاوەگەریمانی و پاسەوانی تایبەتی تاڵەبانی و كوشتنی لەیلی كوردسات و سوتانی ئێن ئارتی، تەقە لە شاسوارو گەنجەكەی كەركوك كە بەشێوەی داعش ئاسا كوژرا، چەندانی تر نەكرا؟ ئەی بۆ كاتێك لیستی یەكێتی داوای كرد بایكۆت بشێكت بایكۆتی مامۆستایان شكا چوونەوە هۆڵەكانی خوێندن ؟ خۆ ئەوكاتەی بایكۆت شكا مووچە هەر وەك ئەوە بوو بایكۆتی بۆ رێكخرا؟! كەوایە ئێسا بایكۆ لەكوردستان، بۆ حەقی مامۆستایانە یان جارێكی تر سەوداو مامەڵەی بەرژەوەندی حزبیە بێگومان سەوداو مامەڵەیە، چونكە ئەگەر كەسێك بێ ویستی حزبی سیاسی لە سلێمانی بچێتە سەر شەقام هاوشێوەی چاڤیلاند و بارەگاكانی پارتی دەسووتێنرێت.
